qabiliyetan re sedem in. Ew tezahur, ji zuhûra wan heqîqetên nisbî resedem e. Ew heqîqetên nisbî, çawa ku li axretê dê wergerin heqîqetênheqîqî, li dunyayê jî, dibe sedem ku ew mertebeyên nisbî ku di hukmêrabite û tûtqala temamê kaînatê de ne, ciyê teqerrurê bibînin.Ha bi xêra vî sirrê îmtîhanê û sirrê teklîfê ye ku ew cewherên giranqedr,ji wan maddeyên bêqîmet safî dibe. Weqtakî, wî alem, ji bogelek hîkmetên narîn ên mîna vê, bi vî awayî îrade kir. Wî, tegeyyur ûguherîna vê alemê jî xwest. Wî, ji bo tehewwul û tegeyyurê, dijberankir nava hev û wan tevlî hev kir. Wî, tiştên bizerar bi tiştên bimenfîetre kelijand; tiştên bêfeyde tevlî tiştên bifeyde kir; tiştên şerîr kir navatiştên bixêr; tiştên qebîh gihîştand tiştên xweşik û wî bi destê qudretê,ev tiştên dijberî hev, bi hev de hevîr kir û wî ev kaînat, ji qanûnê tebeddulû tegeyyurê re û ji qanûnê guherîn û tekamulê re kir tabî’. Weqtakî, meclîsa îmtîhanê hat girtin, weqtê tecrubeyê qediya. ÎnayetaEzelî, ji bo ebedîkirinê, tesfiyekirina dijberan xwest. Wî xwest ku ji boxalidîniyê/ebedîtiyê, wan sedemên tegeyyurê û wan maddeyên cûr bicûr, ji hev veqetîne. Di encama vê tesfiyekirinê de, Cehennem, bi cismekîmuhkem, tevî eşîreta xwe, bi awayekî dagirtî, bû mezherê xîtaba
وَامْتَازُوا الْيَوْمَ اَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ
Hem Cennetê, bi cismekî saxlem ê ebedî, tevîasasên xwe, tecellî kir û taîfeya wê, bû mezherê xîtaba şerefmedar a
فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ
Munasebet, şertê întîzamê ye. Întîzam, sedemê dewamê ye. HekîmêEzelî, bi qudreta xwe ya kamil, wucûdeke wisan sabit dide sa-kinên/niştecihên du menzîlan ku qet marûzî jihevketin û guherînê na-bin.Heke sedemên tegeyyurê hebin jî, ew nîsbeta navbera hatin û çûyînê,sabit e. Hal ku hal e, sedemê guherîna ku li vê dunyayê, encama wê,tefandin û dawîlêhatin e, ji ber wê nîsbeta ne-sabit e ku di navberaterkîb û tehlîla bedenê de ye. Nuqteya Çaran: Ev mumkun, dê pêk bê û biqewime. Di serê pêşîde Qur’ana Kerîm, hemû kitêbên esmanî, di vê de muttefîq in. Wesfêncelalî û cemalî yên Zatê Zulcelal, bi tecelliyên xwe, ji bûyîna vê re delîltîdikin. MEQAMÊ ÇARAN: Ruh, qet’iyyen baqî ye. Li gor min ev meselewisan qet’î ye ku beyana zêde beredayî ye. Qafîleyên wan ruhênbêhed ên baqî, li bendê ne û dipên ku biçin wê alema berzex û alema
