فَاعْتَبِرُوا

اَفَلَ تَتَذَكَّرُون

اَفَلَ يَعْقِلُونَ

اَوَلَ يَعْلَمُونَ

 tesbît dike.

   Delîlê Duduyan ê Qur’anî: Delîlê îxtîra ku xuluqandina ji tunetiyê ye.Kurtebêjiya wî ev e:   Ew e ku ji her cûreyê mexlûqan re, ji her ferdê wan re, wicûdekêdide ku eserên xusûsî yên ku wan dixin tertîbê û li gor wî cûreyî ye ûli gor wî ferdî ye, ji îstîdata kemala wan re munasib e. Ti cûreyek, nemuteselsîlê ebedî ye, ango zîncîra hebûna pêşî ya ti cûreyekî, nagihîjeezelê. Îmkanê nade. Veguherîna heqîqetê, çê nabe. Sîlsîleya cûreyênmutewessit/navîncî, dewam nake. Guherîn û veguherîna cûreyan,ne veguherîna heqîqetan e. Tiştê ku jê re dibêjin madde, ji ber ku jiwan teşeyên guherîner û ji wan tevgerên guhertok xelas nabe, “peyreçêbûn” a wî, muheqqeq e. Hêz û sûret, ji aliyê ku peyre hatine çêkirinû ji hêla berdewamiya xwe ve ku muhtac in, nikarin wê cihêrengiyacewher a ku di cûreyan de ye çê bikin. Îca yên ku a’raz in, ango peyreçê bûne û bi serê xwe jî li ser lingan namînin, nikarin bibin cewher.Nexwe ew fasilên cûreyan û ew taybetmendiyên cihêrengî yên hemûa’razan, bizzarûre, ne ji tunetiya mutleq hatine çêkirin. Ew berdewamiyadi sîlsîleyan de, ji wan mercên normal ên îtîbarî ne.   Feya eceba! Yên ku wê ezeliyeta ku lazimiya zerûrî ya zipîzelal aWacîbul Wucûd, nikarin di zîhna xwe de bi cî bikin, ka çawa çê dibeku dikarin wê ezeliyeta maddeyê ku ji her aliyî ve li ezeliyeta rastînnaye, di zîhna xwe de, bi cî bikin? Hem ew kaînata muezzem ku nikareli hember wî destê teserrufa qudretê li ber xwe bide, ka çawa çêbû ku li hember qudreta ezelî ya wî destê tunekirox ê wan zerreyênpiçûçik ên nazik (berxwedêriyeke wisan bidehşet dîtiye ku) li ber xwedide? Hem ka çawa çê dibe, ew îbda û îcada ku taybetiya wê qudretaezelî ye, digel ku ti munasebeteke maqûl tuneye jî, li hêviya wansedemên herî neçar û herî bêçare tê îsnadkirin?   Va ye Qur’ana Kerîm, bi wan ayetên xwe yên ku behsa xelq û îcadêdike, vî delîlî, di zîhnan de bi cî dike. Xwediyê rastîn/heqîqî yê tesîr ûkarîgeriyê, tenê Ellah e. Tesîra heqîqî, di sedeman de tuneye. Sebeb,perdeyên îzzet û ezemeta qudretê ne; da ku li ber nêrîna zahir çavêaqil, destê qudretê, tevî wan karûbarên neçê, wisan temaskirî neye xuyakirin.Di tiştekî de, du alî hene. Yek jê mulk, mîna wî aliyê rengîn ê eynikê.