C— Evet, hakkı tanıyan hakkın hatırını hiçbir hatıra feda etmez. Zira hakkın hatırı âlîdir, hiçbir hatıra feda edilmemek gerektir. Fakat şu hüsn-ü zannınızı kabul etmem. Zira bir müfside, bir dessasa da hüsn-ü zan edebilirsiniz. Delil ve akıbete bakınız.

   S— Nasıl anlayacağız? Biz cahiliz, sizin gibi ehl-i ilmi taklid ederiz.

   C— Çendan cahilsiniz, fakat âkılsınız. Hanginizle zebib, yani üzümü paylaşsam bana hile edecektir. Demek cehliniz özür değil. İşte müştebih ağaçları gösteren semereleridir. Öyle ise benim ve onların fikirlerimizin neticelerine bakınız. İşte birisinde istirahat ve itaattir, ötekisinde ihtilaf ve zarar saklanmıştır. Size bir misal daha söyleyeceğim: Şu sahrada bir nâr görünür. Ben derim nurdur; nâr olsa da eski nârdan kalma zayıf, yukarı tabakasıdır. Geliniz, etrafına halka tutup temaşa edelim. İstifaza edip, tâ tabaka-i nâriye yırtılsın, istifade eyleyelim. Eğer dediğim gibi nur ise zaten istifade edeceğiz. Eğer onların dedikleri gibi nâr olsa, karıştırmadık ki bizi yandırsın. Onlar diyorlar ki: “Ateş, sûzandır.” Eğer nur olursa kalb ve gözlerini kör eder. Eğer nâr olursa cisim ve libaslarını yandırır. Zira şu nâr dedikleri nur-u saadet dünyanın hangi tarafına çıkmış ise milyonlarla insanın tulum gibi kan suyu üzerine boşaltılmış ise söndürülmemiş. Hatta bu iki senedir mülkümüzde iki-üç defa söndürülmesine teşebbüs edildi, fakat söndürmek isteyenler kendileri söndüler.

   S— Sen dedin ateş değil, şimdi ateş nazarıyla bakıyorsun.

   C— Evet nur, fenalara nârdır, yandırır.

   S— O fırkadan ehl-i fazl kısmına ne diyeceğiz? Onlar iyi adamlardır.

   C— Çok iyiler var ki, iyilik zannıyla fenalık yapıyorlar.

   S— Nasıl iyilikten fenalık gelir?

   C— Muhali taleb etmek, kendine fenalık etmektir. Bir dağdan uçmak niyetiyle kendini havalandıran parça parça olur. Zira onların istedikleri şey, ya bir hükümeti-i masumedir. Halbuki şimdi şahs-ı vahid bile masum olamaz. Nerede kaldı zerratı günahkârlardan mürekkeb bir hükümet