S— Biz meyus olduk. Daha ne vakit bize gelecektir?

   C— Ye’s, aczden gelir. Ye’s mâni-i her-kemâldir. Hamiyet ise şiddet-i mevania karşı şiddetle metanet etmektir. Halbuki şu zaman, mümteniat-ı âdiyeyi mümkün derecesine indiriyor. Çabuk ye’se inkılâb eden hamiyet, hamiyet değildir. Ben sizi tenbellikten kurtarmak için kabahatlerinizi gösteririm. Ona çabuk gelmek istiyorsanız, işte marifet ve faziletten demiryolunu yapınız. Tâ ki meşrutiyet, medeniyet denilen şimendifer-i kemâlâta binip ve terakkiyat tohumlarını bindirerek, kısa bir zamanda mânilerden kurtularak geçecek; size selam etsin. Siz ne kadar yolu acele ile yapsanız, o da o derece acele ile gelecektir.

   S— İnşaallah taliimiz varsa biz de göreceğiz, bize tevekkül kâfi değil midir?

   C– Biçare taliinize siz de yardım etmelisiniz. Bağdad tarrarları gibi olmayınız. Sizin atalet bahanesi olan şu teşebbüssüz tevekkülünüz nizam-ı esbabı red ettiğinden, kâinatı tanzim eden meşiete karşı temerrüd demektir. Şu tevekkül döner, nefsini nakzeder.

   S— Şimdi fenalığı da görüyoruz, iyiliği de görüyoruz. Meşrutiyetin âsârı hangisi, ötekinin âsârı hangisidir?

   C— Ne kadar iyilik var, meşrutiyetin ziyasındandır. Ne kadar fenalık var, ya eski istibdadın zulmetinden, yahud meşrutiyet namıyla yeni bir istibdadın zulmündendir. Geri kaldı, ta taziyeden sonra veda edip, pederini takip etsin. Fakat, emin olunuz, ziya galebe çalacaktır.

   S— Meşrutiyeti pek çok i’zam ediyorsun. Eskide re’y-i vahid idi, milletten sual yok idi. Şimdi meşverettir, milletten sual edilir. Millet, “Ne için” der. Ona, “Ne istersin?” denilir. İşte bu kadar. Daha nedir, o kadar ilaveyi takıyorsun?

   C— Zaten şu nokta bütün cevaplarımı tazammun etmiş. Zira meşrutiyet hükümete düştüğü vakit, fikr-i hürriyet meşrutiyeti her vecihle uyandırır. Her nev’ide, her taifede onun sanatına aid bir nevi meşrutiyeti tevlid eder. Hatta ulemada, medarisde, talebede bir nevi meşrutiyeti intac eder.