Fakat sizin divaneliğinizden korkmuş, gelememiş. Zulüm, meşrutiyetin hatası değil. Belki kafanızdaki cehaletin zulmetindendir. Siz divanelikle kısa yolu uzun yapıyorsunuz. Gewdan ve Mamxuran aşiretleri daha asker gelmeden -alâ külli hâl- vermeye mecbur olan emval-i emiriyeyi hazır etse idiler, şu kadar zulüm olmayacaktı. Evet, bir millet cehaletle hukukunu bilmezse ehl-i hamiyeti dahi müstebid eder. Siz diyorsunuz: “Şimdiki hükümet eskisi gibi zayıftır.” Evet; kuvvetsizlikte dokuz yaşındaki çocuk, doksan yaşındaki ihtiyara benzer. Fakat o, kabre müteveccihen iner; eğilir, girer. Şu ise, doğrulur, şebabe doğru yükselir.

   S— Neden böyle bulanıktır, safi olmuyor?

   C— Yüz seneden beri haraba yüz tutan bir şey birden yapılamaz. Size bir misal söyleyeceğim. Bir belağbaşı çok zaman taaffün ve tesemmüm etmiş. İçine çok pislik düşmüş. Sonra da onu tasfiye için, o pislikleri içinden çıkarılırsa ve bir havz gibi yapılırsa acaba pınarın suyu bir zaman bulanık olarak gelmeyecek mi? Fakat merak etmeyiniz, akıbet berrak olacaktır.

   S— Tarif ettiğin meşrutiyetin ne miktarı bize gelmiş ve niçin bütün gelmiyor?

   C— Ancak on kısımdan bir kısmı size gelebilmiş. Zira sizin şu vahşet-engiz, cehalet-perver husumet-efza olan sarp dağ ve derin derelerinizdeki vahşet ayılarından, cehalet ejderhasından, husumet kurtlarından biçare meşrutiyet korkar. Kolaylıkla gelmeğe cesaret edemez. Eğer siz tenbel kalıp da onun yolunu yapmazsanız, tenbellik etseniz yüz sene sonra tamamen cemalini göreceksiniz. Zira sizinle İstanbul arasındaki mesafe bir aylıktır, fakat sizinle ehl-i meşrutiyet arasındaki mesafe bin aydan fazladır. Zira eski zamanın adamlarına benzersiniz. O nazik meşrutiyet İstanbul havalisindeki yılanlardan kurtulsa, şu uzun mesafeden geçmekle, cehalet gibi müdhiş bataklığı, fakr gibi mütevahhiş kıraçları, husumet gibi gayet keyşer dağları kat’ etmekle beraber eşkiyaya rast gelecektir. Ezcümle, bazı ceza-yı sezasını hazmetmeyen, bir kısmı da başkasının etini yemekten dişi çıkarılan ve bazı, bir meşhur bektaşi gibi mana verenler, yol üzerine çıkıp gasp ve garet ediyorlar. Daha onların öte tarafında da bir kısım gevezeler vardır. Bazı bahane ile parça parça etmek istiyorlar. Öyle ise ona bir yol veyahud bir balon yapınız.