Katolik mezhebinin siyasî entrikalara alet edilmesi sonucunda ezilen halk kesimlerinde meydana getirdiği intikam hissi, İslâmiyette ancak binde bir oranındadır. Bu açık ve belirgin farklar ve ilgisiz kıyaslarla birlikte biz de Avrupalıların takip ettikleri yolu takip etmiş olsa idik, İslâm dünyasına bin yıl kaos hayatı yaşattıktan ve karmaşa içine sürükledikten sonra –şayet kıyas doğru ise– ancak Fransa’nın bugünkü durumuna gelmiş olurduk. Oysa Avrupanın hali hazır medeniyeti, taşıdığı birçok fenalıkları ve kötülükleri yüzünden bedava verilse bile alınmaması lazım iken, uğruna bin yıl sarfedilerek alınması nasıl makul olabilirdi.
S– İslâm âleminde dine karşı husumet duygusuna yer olmadığına göre bunun Avrupadan bize sirayet etmesinin sebebi nedir?
C– İlm-i beyanda, kelâm “maani-i saneviye”diye tabir edilen, maksadına uygun olarak fikirleri bazen aydınlattığı veya kararttığı gibi, aynı şekilde “maani-i ulâ” diye tabir edilen ifade tarzı ve üslubuyla da duyguları arındırır veya kirletir.
Binaenaleyh tercüme edilerek bize gelen yabancı eserler, takip ettikleri maksatları itibariyle fikirlerimizi aydınlatabileceği gibi, çoğu kez de takip ettiği üslub tarzlarıyla duygularımızı karıştırır, hatta saptırabilir. Öyle ki, onların bir tarihçisi veya bir edibi, mukaddesatla veya İslâm büyükleriyle ilgili bir konu geçtiğinde sessiz kalmakta veya ilgi göstermemekte veya bazen beyan ettiği ifade tarzı ile, konuyu küçümsemekte ve saygısızlık gösterebilmektedir.
Avrupadan bize sirayet eden en büyük musibetlerden birisi de, medrese uleması ile hamele-i din hakkındaki küçümseyici duygularla dolu olan üsluptur. Oysa bu âlimler herkesten daha çok hürmete, merhamete ve muhabbete layıktırlar. Aslında kusur ve hata onların varlığından değil, bilakis zamanın elvermemesinden ötürü, kâmil anlamdaki muhakkiklerin bulunmamış olmasındandır. Hiç şüphesiz âlimler İslâmiyetin temel direkleridir.
Bir zaman duydum ki, bir adam evinin direğinde bir gevşeklik ve zayıflık olduğunu görmüş, değiştirip yerine daha kuvvetli bir direk koymadan önce onu yerinden sökmeye çalışırken evi başına yıkılmış.
Yine bir zaman bir adam gördüm, Hz. Ömer’in cesaret ve heybetini, boyunun bir minare uzunluğunda olmasıyla delillendirerek anlatmaya çalışıyordu. Bir diğeri de onun celaletini, ruhunun büyüklüğü ile izah etmeye kalkışınca, birinci adam; “O halde Ömer de bizim gibi birisi imiş”dedi. İyice düşün!
Birisini de gördüm ki, dindeki salâbetin ne olduğuna delil getirmeden önce, mutaassıb bir adama bu taassubundan dolayı hücum ediyordu. Dindeki salâbet ise; takva, hakta sebat etme ve ahlakta metanet göstermektir. Böyle yapmakla o fakirin dindeki salâbetini de bozmuş oluyordu.
