Vehim: “Bu mukaddime olan cemiyet, maksad olan hakikat-i ittihad-ı Muhammedîye’ye bir numune ve mâkes ve hüsn-ü misal olmak lâzım idi. Halbuki sizin perişan halinizi temaşa edenler, o hakikat-i ulviyenin şulesini göremiyorlar.”

   İrşad: Evet, şems-i hakikat-ı ittihada karşı şimdiki cemiyet, o madenden çıkmış elmas parçasıdır. Daha saykal vurulmamıştır ki, onun misali içinde görünsün. İnşaallah, bir seneye kadar, ulemanın himmetiyle aktar-ı cihanda tele’lü edecek. Şayet bu parça kırılsa da daha büyük ve müşaşa binlerce parça ve mâkes bulunacaktır. Efradı ne kadar müteferrik olsa müctemi gibidir. Zira bu cemiyetin nizamatı şeriatla müesses ve münasebatı ruhanî olduğundan, cemi dünya onlara nisbeten bir meclis-i vahid gibidir. Sair cemiyetler gibi sureten içtima ve müdavele-i efkâr ile nizamat namıyla bid’atları icad etmeyecektir. Lâkin hademelerin hidematına ait bazı nizamat-ı mahsusası olabilir. Hem de bu cemiyetin aktardaki erkânı meyanındaki münasebat-ı ruhaniyeyi nazar-ı akl ile görebilseniz, mir’at-ı mücellâ gibi, o hakikat-ı ulviyenin misali size aksedecekti. O münasebatı teşkil eden o nuranî silsilelerden turuk-u âliye-i meşayihin silsileleri bir misal olarak gösteriyorum.

   Vehim: “Şimdiki zamanda terakkiyata ve saadet-i dünyeviyeye sarf-ı himmet lâzımken, böyle taassup ve teşettütü intac eden din meselesi meşrutiyette esas tutulsa bazı mehaziri intac eder.”

   İrşad: Dünyada tedennimizin sebebi, dinimize riayetsizliktendir. Hem de intizam-ı idareden ziyade, tehzib-i ahlâka muhtacız. Mühezzib-i ahlâk da dindir.

Ma'badı var.

Bediüzzaman

Said-i Kurdî

Sahife 3, Numara 101