tagayyür-ü âleme mühim bir maye yapmış.

   O mayeyi kanun-u tekâmül ve nümüvve bir dane nüve etmiş.

   O nüveye kudreti vücud verir, hikmeti bir sureti giydirir, rahmet onu beslermiş.

   Nasıl ki zindandan geniş bostana çıkmak, adama bir lezzettir.

   Öyle dahi daneden sünbüle geçmek, olmak,

   o münkabız daneye münbasıt bir lezzetmiş.

   İmtizac-ı kimyevî, istihaleye geçer, ziya, hararet verir.

   Öyle de faaliyet istihaleye geçerse lezzet tezayüd eder, etrafa da taşarmış.

   Vazifede külfeti taşıttıran o tattır, şevki veren o lezzet.

   Zîşuura nisbeten gayette olan kemal ne kadar cazib imiş.

   Gayr-ı müdrike nisbet bizzat o faaliyet öyle cazibedardır.

   Sa’ye onu sevkeder, tesbihle şükreder, zira Hâlıkını tanırmış.

   Bu sırdandır ki rahat zahmet, zahmet rahattır.

   Âtıl şakî, sa’î şakirdir. Meşietten gelen nizama âtıl âsî, sa’î muti imiş.

   Ekserin Ateşiyle Ekall de Yanar,

   Yoksa Sırr-ı Teklif Fâş Olursa Hikmet-i İmtihan Zayi Olur

   Masum ekalliyet, günahkâr bir ekserin musibetinden olur hissedar-ı azabı.

   Zira teklif nazarî kalsa, kalır ihtiyar;

   sırr-ı teklif-i şer’î, hem hikmet-i ibtilâ kat’an tahakkuk eder.

   Teklifin telkininde bedahet ve zaruret olsa, olur ızdırar;

   ihtiyar zail olur, hem hikmet-i teklifi, ibtilâ zayi’ olur.

   .... Bir âsi günahkâr, muhtarık hanesinde bir masum da var idi.