Meselâ tatlı, leziz bir su var. Onun da menbaı var.

   O menbadan ise binler cedavili var.

   Şubeleri çok yerlerde dolaşır.

   Bazen ecza-i murdar onunla da bulaşır.

   İşte eğer bir adam, o menbaı da gördü, onun suyunu tattı,

   tatlılığı anladı, bir his ile de bildi, şuubatta ittisal var.

   Sonra hangi cedvele yahut hangi bir fer’e birdenbire rastgelse,

   en edna bir emare, tatlılığına dair, onu eder teslimkâr.

   Meğer kat’i delil ile aksini isbat ile o emareyi nakzeder,

   o vakit o da der: Başka madde karışmış, şu zülâl-i hayattar.

   Bu tarz ile bir tetkik imana kuvvet verir, kalbe verir inşirah,

   hakka verir inkişaf. Kur’an’a da yakışır bu nazar-ı revnakdâr.

   Başka nazar hatardır. İkinci tarz tedkik, o menbadan aşağı

   zihnen inmeye bedel, tutar aşağıda gezer sersem gibi o davar.

   Tedkikinde zemini semaya tercih eder.

   Bu adam hangi fer’e birdenbire rastgelse,

   acılığına dair bir emare-i şüphedar görürse şüpheye düşer.

   Tatlılığına hükmetmek kat’î delili ister, yakinî bir bürhanı daim bu arzu var.

   Heyhat! Bürhan her yerde ucuz ele gelmez.

   Böyle bir incecik bir fer’e, bir delile umumun semeresi,

   netice-i cesime, ona bindirmeye talebkâr.

   Gitgide şüphe tezayüd eder, emniyetsizlik basar, vesvese de şek olur,

   İşte böyle bir nazar, cezası olur sakar, akılda da kusur var.

   Desatiri fakirdir, havsalası da dardır.

   Ger eli yetişmezse, bir ulvî hakikate döner der: Değil hak, red ile eder inkâr.

   Emsal-i Kürdiye imiş: Bir vakit ayı gitmiş üzüm ağacının altına,

   ağzı yetişmeyince demiş: Tuh! bu ekşidir, murdar!