Birinci Cihet olan manen terakki ise: Biliniz! Hakiki vukuatı kaydeden tarih hakikate en doğru şahittir. İşte tarih bize gösteriyor. Hatta, Rus’u mağlub eden Japon başkumandanının İslâmiyetin hakkaniyetine şehadeti de şudur ki:

   “Hakikat-ı İslâmiyetin kuvveti nisbetinde, Müslümanlar o kuvvete göre hareket etmeleri derecesinde ehl-i İslâm temeddün edip terakki ettiğini –tarih gösteriyor– ve ehl-i İslâm’ın hakikat-ı İslâmiye’de zafiyeti derecesinde tevahhuş ettiklerini, vahşete ve tedenniye düştüklerini ve herc ü merc içinde belâlara, mağlubiyetlere düştüklerini tarih gösteriyor.” Sâir dinler ise bilâkistir. Yâni, salâbet ve taassublarının zafiyeti nisbetinde temeddün ve terakki ettikleri gibi, dinlerine salâbet ve taassublarının kuvveti derecesinde de tedenni ve ihtilâllere maruz kaldıklarını tarih gösteriyor. Şimdiye kadar zaman böyle geçmiş.

   Hem Asr-ı Saadetten şimdiye kadar hiçbir tarih bize göstermiyor ki, bir müslümanın muhakeme-i akliye ile ve delil-i yakîni ile ve İslâmiyete tercih etmekle eski ve yeni ayrı bir dine girdiğini tarih göstermiyor. Avamın delilsiz, taklidî bir surette başka dine girmesinin bu meselede ehemmiyeti yok. Dinsiz olmak da başka meseledir. Halbuki, bütün dinlerin etbaları ise —hatta en ziyade dinine taassub gösteren İngilizlerin ve eski Rusların— muhakeme-i akliye ile İslâmiyete dahil olduklarını ve günden güne, bazı zaman takım takım kat’î bürhan ile İslâmiyete girdiklerini tarihler bize bildiriyorlar. ^(Haşiye)

   Eğer biz ahlâk-ı İslâmiyenin ve hakaik-ı imaniyenin kemalâtını ef’alimizle izhar etsek, sair dinlerin tâbileri elbette cemaatlerle İslâmiyete girecekler; belki küre-i arz’ın bazı kıt’aları ve devletleri de İslâmiyete dehalet edecekler.