Temessülün Aksamı Muhtelifedir

   Ayinede temessül, münkasım dört surete: Ya yalnız hüviyet;

   ya beraber hasiyet; ya hüviyet hem şule-i mahiyet; ya mahiyet, hüviyet.

   Eğer misal istersen, işte insan ve hem şems, melek ve hem kelime.

   Kesifin timsalleri, ayinede oluyor birer müteharrik meyyit.

   Bir ruh-u nuranînin, kendi mir’atlerinde timsalleri oluyor birer hayy-ı murtabıt.

   Aynı olmazsa eğer, gayri dahi olmayıp, birer nur-u münbasit.

   Ger şems hayevan olaydı; olur harareti hayatı, ziya onun şuuru,

   Şu havassa maliktir ayinede timsali. İşte budur şu esrarın miftahı:

   Cebrail hem Sidre’de, hem suret-i Dıhye'de, meclis-i Nebevi’de,

   Hem kim bilir kaç yerde! Azrail’in bir anda

   Allah bilir kaç yerde, ruhları kabzediyor.

   Peygamberin bir anda, hem keşf-i evliyada, hem sadık rüyalarda

   ümmetine görünür, hem haşirde umum ile şefaatle görüşür.

   Velilerin abdalı, çok yerlerde bir anda zuhur eder, görünür.

   Müstaid, Müçtehid Olabilir; Müşerri’ Olamaz

   İçtihadın şartını haiz olan her müstaid, ediyor nefsi için nass olmayanda içtihad;

   Ona lâzım, gayre ilzam edemez. Ümmeti davetle teşri’ edemez.

   Fehmi, şeriatten olur; lâkin şeriat olamaz.

   Müçtehid olabilir, fakat müşerri’ olamaz.

   İcma’ ile cumhurdur, sikke-i şer’î görür.

   Bir fikre davet etmek; zann-ı kabul-ü cumhur, şart-ı evvel oluyor.

   Yoksa, davet bid’attir; reddedilir. Ağzına tıkılır, onda daha çıkamaz...