ÜÇÜNCÜ ŞUA

-Zaman-ı Maziye Müracaat-

   Yani sahife-i ûlâ, zaman-ı mazidir. İşte şu sahifede dört nükteyi nazar-ı dikkate almak lazımdır:

   Birincisi: Bir fende veyahut kasasta bir adam esaslarını ve ruh ve ukdelerini ahzederek müddeasını ona bina ederse, o fende hazâkat ve maharetini gösterir.

   İkincisi: Ey birader! Eğer tabiat-ı beşere ârif isen bak. Küçük bir haysiyetle, küçük bir davada, küçük bir kavimde, küçük bir hilafın suhulet ve serbestiyetle irtikâb olunmadığına nazar edersen, gayet büyük bir haysiyetle, nihayet cesim bir davada, hasra gelmeyen bir kavimde, hadsiz bir inada karşı, her cihetten ümmîliğiyle beraber, hiçbir cihetle akıl müstakil olmayan meselelerde tam serbestiyetle, bilâ-perva ve kemal-i vüsuk ile alâ ruûsi’l-eşhad zikir ve naklinden, güneş gibi sıdkı tulû’ edeceğini göreceksin.

   Üçüncüsü: Bedevilere nisbeten çok ulûm-u nazariye vardır, medenîlere nisbeten lisan-ı âdât ve ef’âlin telkinatıyla ulûm-u mütearifenin hükmüne geçmişlerdir. Bu nükteye binaen bedevîlerin hallerini muhakeme için kendini o bâdiyede farzetmek gerektir.

   Dördüncüsü: Bir ümmî, ulema meyanında mütedavil bir fende beyan-ı fikir ederse, ittifakî noktalarda muvafık olarak ve muhtelefün-fiha olan noktalarda muhalefet edip, musahhihane olan sözü; onun tefevvukunu, kesbî olmadığını isbat eder.

   Şu nüktelere binaen deriz ki: Resul-ü Ekrem’in (aleyhisselam) malum olan ümmiyetiyle beraber güya gayr-ı mukayyed olan ruh-u cevvâle ile tayy-ı zaman ederek mazinin a’mak-ı hafâsına girerek,