Bir insî tarafından soruldu:  اَلْحَقُّ يَعْلُو وَلاَ يُعْلٰى عَلَيْهِ , halbuki kâfir müslümana galebe eder.

   Elcevap: Sıfat-ı kelâm’dan gelen evamir-i teşriiyeye karşı itaat ve isyan olduğu gibi, sıfat-ı iradeden gelen evamir-i tekviniyeye karşı da taat ve isyan vardır. Evvelkide mükâfat ve mücazat galiben ahirette olur, ikincisinde ağlebi dünyada olur.

   Mesela: Sabrın mükâfatı zaferdir. Ataletin mücazatı sefalettir. Sa’y ve sebatın sevabı, servet ve galebedir. Şu halde, kâfirin evamir-i tekviniyeye karşı itaatı, müslümanın evamir-i tekviniyeye karşı isyanına galebe etmiştir. Bir müslim, her bir sıfatı müslüman olmak lâzım gelmediği gibi, bir kâfirin her bir sıfatı kâfir olmak ve küfründen neşet etmek lâzım değildir. Veyahut galebesi ona istidracdır, müslümana tathirdir.

   — “Şu âlemin ihtilâli nedir?”.

   — Sa’yin sermaye ile mücadelesidir.

   — “Acaba ikisini barıştırmak çaresi yok mudur?”

   — Evet; vücub-u zekât, hurmet-i riba, karz-ı hasen şerait-i sulhiyedir. Şu riba taşını altından çeksen, şu zalim medeniyet kasrı çökecektir.

   — “Gâvurlardaki iki cereyanları nasıl görüyorsun?”

   — Şimdilik biri necis, biri encestir. Tâhir-i mutlak yalnız desatir-i İslâmiyet’tir.

   — “Öyle ise iki cereyana da lânet!”

   — Evet. Lâkin bize bulaşmış olan encesin temizliği hesabına onun izalesine çalışan necise ‘necis’ demekle onu da kendimize sıçratmak maslâhat olmasa gerektir. Meselâ bir hınzır seni boğuyor. Bir ayı da onu boğuyor. Ayının bağrına dürtmekle kendine musallat etmek, akıldan ziyade cünundur. Zaten bir cinnet-i müstevliye dünyaya dağılmıştır.