İnsanın cevheri büyüktür, ebede namzettir. Mahiyeti âliyedir. Cinayeti dahi azimdir. İntizamı da mühimdir, sair kâinata benzemez. İntizamsız olamaz, mühmel kalamaz, abes olamaz, fenâ-i mutlak ile mahkûm olamaz, adem-i sırfa kaçamaz. Cehennem ağzını, Cennet dahi âğuş-u nazenderanesini açıp bekliyorlar.

   Şu ayetler gibi çok berahin-i lâtifeyi tazammun eden âyat-ı saireyi kıyas ile tetebbu et. İşte bu menabi-i aşere muktazinin vücuduna kat’iyen delâlet eder.

   İKİNCİ MAKAM: Fail muktedirdir. Kudrette noksan yoktur. Âzam ve asgar ona nisbeten birdirler. Evet, bir Kadîr ki, âlem bütün güneşleri, yıldızları, avalimi, zerratı, cevahiri, gayr-ı mütenahî lisanlar ile azametine, kudretine şehadet eder. Hiçbir vehm ve vesvesenin hakkı var mıdır ki, haşr-i cismaniyi o kudretten istib’ad etsin. Şurada yalnız deriz: En çok ve en büyük şey, en basit ve en küçük şeye nisbeten kudrete daha ağır gelemez.

مَاخَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

İşte şu sırrı Sünuhat’ta yazmıştım. Makamın münasebetiyle naklediyorum: İşte, kudret zatiyedir, acz tahallül edemez. Melekûtiyete taalluk eder. Mevani tedahül edemez. Nisbeti kanunîdir. Cüz külle müsavi; cüz’î küllî hükmüne geçer.

   Birinci Nokta: Kudret-i ezeliye Zat-ı Akdes’e lâzıme-i zaruriye-i naşie-i zatiyedir. Öyle ise zıddı olan acz, onun melzumu olan zata bilbedahe ârız olamaz. Madem acz zata ârız olamaz bilbedahe kudrete tahallül edemez. Madem tahallül edemez, bilbedahe kudrette meratib olamaz. Zira meratibin vücudu ezdadın tedahüliyledir.

   Meselâ: Hararette meratib, burudetin tahallüliyledir. Hüsündeki derecât, kubhun tedahüliyledir. İlâ âhir... Mümkinatta hakiki, tabii lüzum-u zatî olmadığından kâinatta ezdad birbirine girebilmiş; meratib tevellüd ederek ihtilâfat ile tagayyürat neşet etmiştir.