Ona istinad ile âlem-i misalde müzehher bir şahıs olur. Âlem-i türabda bir çekirdek, âlem-i havada ondan bir şecere-i meyvedar gibi...

   İkinci Nükte: Hayat her şeyin başında ve esasındadır. Hayat her şeyi her şeye mal eder. Onun ile bir şey der: “Her şey malımdır, dünya hanemdir, kâinat mülkümdür.” Ziya ecsamın keşşafı ve elvanın sebeb-i vücudu olduğu gibi, hayat dahi mevcudatın keşşafı ve cüz’ü küll gibi, belki daha büyük yapmak ve küllü cüz’e sığıştırmak ve iştirak ve ittihad ettirmek gibi kemalât-ı vücudun sebebidir. Hayat kesrette bir çeşit tecelli-i vahdettir. Bak; hayatsız bir cisim dağ dahi olsa yetimdir, münferiddir, garibdir. Münasebeti yalnız oturduğu mekân ve ona karışan şeyle var. Başka ne varsa ona nisbeten madumdur.

   Şimdi bak, küçücük bir cisme, meselâ bal arısına hayat girdiği anda bütün kâinatla öyle münasebet tesis eder, bütün taifeleriyle öyle bir ticaret akdediyor ki, diyebilir: “Âlem bahçemdir; güneşim parlıyor.” Saika ve şaikayı ihtiva eden havass-ı aşeresiyle dünyanın ekser envaıyla ihtisas, ünsiyet, mübadele, tasarrufa başlar.

   Bak; hayat tabaka-i insaniyeye çıktıkça öyle inbisat ve inkişaf ve tenevvür eder ki, ziya-ı akılla menzilindeki odaları gezer gibi avalim-i ulviye ve ruhiye ve cismaniyede gezer. O, o avalime misafir gittiği gibi, onlar dahi onun mir’at-ı ruhuna misafir oluyorlar. Hayat, Zat-ı Zülcelâlin en parlak bir bürhan-ı vahdeti ve en büyük bir nimeti ve tecelli-i merhameti ve en hafi, dakik, bilinmez bir nakş-ı nezihidir.

   Bak; enva-ı hayatın en ednası olan hayat-ı nebat ve onun en birinci derecesi olan çekirdekteki ukde-i hayatiyenin tenebbühü o derece zuhur, kesret, mebzuliyet, ülfetle zaman-ı Âdem’den beri hikmet-i beşer nazarından gizli kalmış, hakikatı keşfedilmemiş. Hem o kadar nezihtir ki, dest-i kudret ile onun arasında sebeb-i zahirî vaz’ edilmemiş.