Meselâ, iki adam döğüşürler. Biri, zaif düşeceğini hissederken, elindeki Kur’an’ı kaviye uzatmakla himayesini davet edip, kavi bir ele vermek lâzımdır. Tâ beraber çamura düşmesin. Kur’an’a muhabbetini, hürmetini göstersin. Kur’an’ı, Kur’an olduğu için sevsin. Eğer kavinin karşısına siper etse, himayet damarını tahrik etmeye bedel, hiddetini celbeder. Kur’an’ı kavi bir hâdimden mahrum bırakmakla, zaif bir elde beraber yere düşerse, o, Kur’an’ı kendi nefsi için sever demektir.

   Evet, dine imale etmek ve iltizama teşvik etmek ve vazife-i diniyelerini ihtar etmekle dine hizmet olur. Yoksa dinsizsiniz dese, onları tecavüze sevketmektir. Din dahilde menfi tarzda istimal edilmez. Otuz sene halife olan bir zat, menfi siyaset namına istifade edildi zannıyla, şeriata gelen tecavüzü gördünüz. Acaba şimdiki menfi siyasetçilerin fetvalarından istifade edecek kimdir, bilir misin? Bence İslâmın en şedit hasmıdır ki, hançerini İslâmın ciğerine saplamıştır.

   Dediler:

   — “İttihad”a şedit bir muarız idin, neden şimdi sükût ediyorsun?

   Dedim:

   — Düşmanların onlara şiddet-i hücumundan. Düşmanın hedef-i hücumu onların hasenesi olan azim ve sebattır ve İslâmiyet düşmanına vasıta-i tesmim olmaktan feragatıdır.

   Bence yol ikidir. Mizanın iki kefesi gibi. Birinin hiffeti ötekinin sıkletine geçer. Ben tokadımı Antranik ile beraber Enver'e, Venizelos ile beraber Said Halim'e vurmam. Nazarımda vuran da sefildir.

   Dediler:

   — Fırkacılık lâzım-ı meşrutiyettir.

   Dedim:

   — Bizdekilerde hutut-u efkâr telâkisi için mütemayilen imtidada bedel, münharifen gittiğinden nokta-i telâkî vatanda, belki kürede görülmüyor. Vücud, adem gibi birinin vücudu ötekinin ademini ister.