Fakat millete ve İslâmiyete karşı olan tarizat-ı zımniyelerini o kâselislerin yüzlerine çarpmakla beraber, onlar birbirine karşı dinsizcesine hiciv ve terzilleri ise, kimbilir belki müstahakdırlar düşünüp, deyip geçmek ile iktifa ederiz.

   Ben zannederim ki, bu milletin perişaniyetine fazla cehaletten ziyade, nur-u kalb ile müterafık olmayan fazla zekâvet-i betra tesir etmiştir. Bence en müdhiş maraz asabiliktir. Zira her şeyi haddinden geçirmekle, aksü’l-amel yaptırır.

   Ey birader, âlem-i Hristiyanın rüçhanına sebebiyet veren ihtiyarlaşmış olan esbaba tekabül edecek, genç, dinç esbab bizde inkişafa başlamıştır. Başka kitapta tafsil etmişim.

   Bir hikâye:

   Bundan üç sene evvel, Tiflis’e gittim. Şeyh San’an tepesine çıktım, dikkatle temaşa ediyordum. Bir Rus yanıma geldi.

   Dedi:

   — Niye böyle dikkat ediyorsun.

   Dedim:

   — Medresemin planını yapıyorum.

   Dedi:

— Nerelisin?

— Bitlis’liyim dedim.

Dedi:

— Bu Tiflis’tir.

Dedim:

— Bitlis, Tiflis birbirinin kardeşidir.

Dedi:

— Ne demek?

Dedim:

— Asya’da, âlem-i İslâmda üç nur, birbiri arka sıra inkişafa başlıyor, sizde birbiri üstünde üç zulmet inkişaa başlayacaktır.