بِقَاعِدَةِ اَنَّ زَيْنَ عَيْنِ الرِّضَا حُسْنُ النَّظَرِ بِاللُّطْفِ وَالشَّفْقَةِ وَاَنَّ نُورَ الْفُؤَادِ بِالرِّفْقِ وَالرَّحْمَةِ وَلَقَدْ سَمٰى عَلَى الْحَقِّ بِاَقْدَامِ التَّوْفِيقِ وَسَعِدَ مَنِ اخْتَارَ اْلاِسْتِضَاءَ بِمِصْبَاحِ اَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِى بىِ

⁽¹⁾ Hüsn-ü zan ediniz; sû-i zan, hem size, hem onlara zarar verir.

   S— Neden sû-i zannımız onlara zarar versin?

C— Onların bir kısmı sizin gibi tahkiksiz, taklid ile İslâmiyetin zevahirini bilirler. Taklid ise, teşkikât ile yırtılır. O halde bazılarına —bahusus dinde sathî, felsefe ile mütevaggıl olursa— dinsiz dediğiniz vakit, ihtimal ki tereddüde düşüp, mesleği İslâmiyetten hariçmiş gibi vesveselerle “Her çe bâdâ bâd” diyerek, meyusane belki muannidane İslâmiyete münafi harekâta başlar. İşte ey bî-insaflar! Gördünüz, nasıl bazı biçarelerin dalâletine sebeb oluyorsunuz. Fena adama, iyisin iyisin denilse iyileşmesi ve iyi adama, fenasın fenasın denildikde fenalaşması çok vuku bulmuştur.

   S— Neden?

   C— Faraza, bazılarının altında büyük bir fenalıkları varsa da, hücum edilmemek gerektir. Zira, çok fenalık vardır ki; iyilik perdesi altında kaldıkça ve perde yırtılmadıkça, ondan tegafül edildikçe, mahdut ve mahsur kaldığı gibi, sahibi perde-i hicab ve hayâ altında ıslâhına çalışır. Lâkin, vakta ki perde yırtılsa, hayâ atılır; hücum gösterilse, fenalık, fena tevessü eder. Ben Mart Hadisesi’nde şuna yakın bir hal gördüm: Zira, İslâmiyetin meşrutiyet-perver ve hamiyetli fedaileri cevher-i hayat makamında bildikleri nimet-i meşrutiyeti, şeriata tatbik ile ehl-i hükümeti adalet namazında kıbleye irşad ve nam-ı mukaddes-i şeriatı, meşrutiyet kuvvetiyle i’lâ; ve meşrutiyeti, şeriat kuvvetiyle ibka;