S— Ermeni fedaileri o kadar fenalık ettikleri halde, şimdi en muteber onlar oldular. Zehirlerine tiryak nazarıyla bakıldı.

   C— Zira, fenalıkları iyiliğe yardım etti. Eğer meylü’t-tahripten vazgeçmezlerse, müfsitlikten çıktılar deriz. Yoksa maraz muzmer olsa, daha muzırdır. Buhar, menfez bulmadıkça zelzele verir. Hayırdan bazen şer tevellüd ettiği gibi, şerden de bazen hayır doğar. Çok şerir var ki, şerleri ahyarın maksadına hizmet ettiği için, ahyar suretinde görünür ve şerri alkışlanır. Sen evini tamir için tahrip eylediğin vakit, başkası sirkat için delerse, bir cihetten sana muavenet etmiş olur. Fakat, tamirde ihtiyatlı bulun!

   S— Gayr-ı müslimin askerliği nasıl caiz olur?

   C— Dört vecihle:

   Evvelâ: Askerlik kavga içindir. Dünkü gün siz o dehşetli ayı ile boğuştuğunuz vakit karılar, çingeneler, çocuklar, itler size yardım ettiklerinde size ayıp mı oldu?

   Saniyen: Peygamber aleyhissalâtü vesselâmın, Arap müşriklerinden muahid ve halifleri vardı. Beraber kavgaya giderdiler. Bunlar ise, ehl-i kitaptır. Orduda toplu olmayıp müteferrik olduklarından, bizdeki ekseriyet ve kuvvet-i hissiyat, mazarrat-ı mütevehhimeye karşı sed çeker.

   Salisen: Düvel-i İslâmiyede velev nadiren olsun gayr-ı müslim, askerlikte istihdam olunmuştur. Yeniçeri ocağı buna şahiddir.

   Rabian: Neslen ve serveten tedennimize ve gayr-ı müslimlerin terakkisine sebep, askerliğin bizde münhasır olması idi. Zira bundan kaç asır evvel şu devletin nüfus-u İslâmiyesi kırk milyondan fazla idi. Ve şimdilik, içimizdeki o gayr-ı müslimler, o vakitte yalnız beş-altı milyon di. Servet ve ticaret elimizde idi. Halbuki biz yirmiye yuvarlandık, fakr bataklığına düştük, onlar fakrın ayağı altından çıkıp servetin başına binerek, on milyona çıktılar.