maddeyên bêqîmet û bi tunebûna wan ya li gorî xuya dike, bi hezaran tişt tên wicûdê. Nexwe wicûdeke edna (bêqîmet) diçe, gelek wicûdên bilind (biqîmet) mîrate dihêlin. Vaye di vê rewşê de ma dibe ku ji wan tiştên bêqîmet re bê gotin ku: ‘Xebîneta wan?’ Ma dibe ku gilî were kirin û were gotin ku “Çima dilê xwediyê wê karxaneyê pê neşewitî û ew şewitand, ew maddeyên xweşik tune kir?” Eynen welê jî
وَ لِلّٰهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلٰى
Xaliqê Hekîm û Rehîm û Wedûd li gorî pêwistiya rehmet, hikmet û wedûdiyetê hereketê dide kargeha gerdûnê; her wicûdeka fanî ji gelek wicûdên baqî re dike dendik, dike sebeba meqsedên rebbanî, digihîne şuûnatâ xwe ya Subhanî, ji qelema xwe ya qederê re dike hibir, ji raçana qudreta xwe re dike masûr û ji bo gelek qenciyên din yên qedirbilind û meqsedên âlî yên ku em nizanin bi fealiyeta qudreta xwe gerdûnê dixe fealiyetê. Zereyan dide gerandin, mewcûdatê dide gerandin, ajalan dide herikandin, gerstêrkan dide zivirandin, gerdûnê dide axaftin; ayetên xwe bi awayekî bêdeng lê dide gotin û bi wê dide nivîsandin. Û aferîdeyên erdê ji hêla rubûbiyeta xwe ve.. hewa ji emr û îradeya xwe re kiriye cûreke erş û unsûra nûrê ji ilm û hikmeta xwe re kiriye erşekî din, av ji îhsan û rehmeta xwe re kiriye erşekî din û ax ji hifz û îhyaya xwe re kiriye texlîteke yê erşê. Ji wan erşan sisêyan li ser aferîdeyên erdê digerîne.
Yan jî dibe ku bi vî awayî be: aferîdeyên erdê li ser wan hersê erşan digerîne. Bi mîsogerî zanibe ku ev heqîqeta bilind ya geş ya di van pênc Remz û pênc Îşaretan de hatine nîşandan, bi nûra Qur’anê têne dîtin û bi hêza îmanê (mirov) dikare li wan xwedî derbikeve. Eger na, tarîtiyên gelek hêwilnak/ecêp dikevin şûna wan heqîqetên baqî. Dinya ji ehlê delaletê re tejî veqetan û zewal in, bi dev re edem in. Gerdûn ji wî re dibe mîna dojeheke manewî. Wicûdeke hindik ya her tiştî jê re heye, lêbelê edemeke bêhed û hesab wêya dorpêç dike. Dema bihûrî û paşeroj bi tarîtiyên edemê re tije ne; bes, dibe ku di dema niha (zemanê hal) ya gelek kurt de nûreke wicûdê ya xemgîn bibîne. Lêbelê bi raza Qur’anê û bi nûra îmanê nûreke wicûdê ya ji ezel hetanî ebed dixuye; bi wî re pêwendîdar dibe û bextewariya xwe ya ebedî bi wê dabîn dike.
