MEQAMA EWIL: Pênc remz in:
Remza Ewil: Mîna di dûmahîkên (xatîmeyên) Peyva Bîst û Şeşê de hatiye gotin; wek çawa hunermendekî destbikêr (mahîr) ji bo ku kincekî xemilandî û nexşandî çêbike mirovekî feqîr, di pêşberî ûcretekê de dike model da ku hunera xwe û destbikêriya xwe nîşan bide wî kincî li ser wî merivî dibirre, jê dike, kurt dike, dirêj dike; wî merivî dide rûniştandin, radike, weziyetên cûr be cûr didiyê. Gelo ma qet mafekî vî merivî heye ku ji yê hunermend re bibêje: “Tu çima dest didî vî kincê ku min spehî dike; tu wî diguherînî; tu bi rakirin û rûniştandinê min diêşînî û îstirheta min xirab dikî?”
Eynen welê jî; Sani’ê Zulcelal mahiyeta her mewcûdekê dike modelek da ku nexşên esmaya xwe û kemalata sen’etê xwe nîşan bide kincekî wicûdê yê bi hestan nexişandî li her tiştî, xasma li candarî dike, bi qelema qeder û qezayê nexşan datîne ser da, cilweya navên (esma) xwe nîşan dide. Ji her mewcûdekê re jî kemalek, lezzetek û feyzeke ku layiqî wî weke ûcret dide. Ma qet mafê tiştekî heye ku ji wî Sani’ê Zulcelalê ku gihîştiye raza
مَالِكُ الْمُلْكِ يَتَصَرَّفُ فِى مُلْكِهِ كَيْفَ يَشَاءُ
û re holê bibêje: “Tu zehmetê didî min. Tu îstireheta min xerab dikî” Haşa! Belê, tu mafê mewcûdatî yê di hemberî Wacibulwicûd de tune ye û nikarin doz bikin; bê guman mafê wan ew e ku her tim bi şukrê û hemdê heqê mertebeyên wicûdê bi cî bînin. Lewra, hemû ew mertebeyên wicûdê/hebûnê yên hatine dayîn bûyer in, bo her yekî sebebek (îlletek) pê divê. Bes, mertebeyên ku nehatine dayîn îmkan in. Îmkanat jî edem e, hem bê dawî ye. Lêbelê edem sebebê naxwazin. Ji bê dawiyê re sedem çênabe. Wek mînak, me’den nikarin bibêjin: “Çima em nebûne riwekî/nebatî?” Nikarin gilî bikin; belkî ji ber ku gihîştine wicûda riwekî mafê wan ew e ku bo Fatirê xwe şukrê bikin. Riwek/nebat jî nikarin gilî bikin ku ew nebûne ajal, a rast ji ber ku digel wicûdê jiyan dîtine mafê wan şukr e. Ajal jî nikarin gilî bikin ku ew nebûne mirov, ya rast ji ber ku hem jiyan, hem wicûd, digel wan jî cewhera rûhekî biqîmet ji wan re hatiye dayîn mafê wan şukr e. Û her wekî wê, qiyas bike.
