Yahu, şu asilzade evlâd, şehadetnamelerini aldıktan sonra, her biri bir kıt’a başına geçecek, muhteşem âdil pederleri olan İslâmiyetin bayrağını âfâk-ı kemalâtta temevvüc ettirmekle, kader-i ezelînin nazarında feleğin inadına, nev-i beşerdeki hikmet-i ezeliyenin sırrını ilân edecektir.

***

   Van’a muvasalat ettikten sonra, aşairi (aşiretleri) dolaşarak içtimaî, medenî, ilmî derslerle onları irşada çalışmıştır. Bu hususta, sual-cevap halinde, Münazarat isimli bir kitap neşretmiştir.

   Bediüzzaman’ın bir tarafdan ehl-i siyasetle, diğer taraftan halk tabakası ve aşiretlerle muhaveresi, şüphesiz ki gayet merak-averdir. Bütün bunlarda; bu zatın yegâne azim ve gayesinin İslâmiyet nurunun ve Kur’an hakikatlerinin dünyaya yayılması olduğu ve kendisinin de bir dellâl-ı Kur’an vazifesini bütün hayatında ifa ettiği görülmektedir.

Bediüzzaman’ın, Şarkdaki aşairle muhavere ve münazaralarından bir kaç misal

   Sual: Dine zarar olmasın, ne olursa olsun?

   Elcevab: İslâmiyet, güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan, yalnız kendine gece yapar.

   Hem de, mağlûb biçare bir padişaha, yahut müdahin memurlara veyahut mantıksız polislere itimad edilir ve dinin himayesi onlara bırakılırsa acaba daha mı iyidir; yoksa efkâr-ı âmme-i milletin arkasındaki hissiyat-ı İslâmiyenin mâdeni olan ve herkesin kalbindeki şefkat-i imaniye olan envar-ı ilâhînin lemeatının içtimalarından ve hamiyet-i İslâmiyenin şerarat-ı neyyiranesinin imtizacından hasıl olan amud-u nuranînin ve o seyf-i elmasın hamiyetine bırakılırsa daha mı iyidir? Siz muhakeme ediniz!

   Evet şu amud-u nuranî; dinin himayetini; şehametinin başına, murakıbının gözüne, hamiyetinin omuzuna alacaktır. Görüyorsunuz, lemeat-ı müteferrika, tele’lüe başlamış, yavaş yavaş incizab ile imtizaç edecektir. Fenn-i hikmette takarrur etmiştir ki: Hiss-i dinî, lasiyyema din-i hakk-ı fıtrînin sözü daha nâfiz, hükmü daha âli, tesiri daha şediddir.