Birinci daire: Rû-yi zeminde mü’minler ve muvahhidîndeki cemaat-i uzma.

   İkinci daire: Baktım, umum mevcudat, bir salât-ı kübrada, bir tesbihat-ı uzmada, her taife kendine mahsus salâvat ve tesbihat ile meşgul bir cemaat içindeyim. “Vezaif-i eşya” tabir edilen hidemat-ı meşhude, onların ubudiyetlerinin ünvanlarıdır. O halde Allahu ekber deyip hayretten başımı eğdim, nefsime baktım.

   Üçüncü bir daire içinde, hayret-engiz, zâhiren ve keyfiyeten küçük, hakikaten ve vazifeten ve kemiyeten büyük, bir küçük âlemi gördüm ki, zerrat-ı vücudiyemden tâ havass-ı zâhiriyeme kadar, taife taife vazife-i ubudiyetle ve şükraniye ile meşgul bir cemaat gördüm. Bu dairede, kalbimdeki lâtife-i rabbaniyem,   اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَاِيَّاكَ نَسْتَعٖينُ   o cemaat namına diyor. Nasıl, evvelki iki cemaatte de lisanım o iki cemaat-i uzmayı niyet ederek demişti.

   Elhasıl,   نَعْبُدُ   nun’u şu üç cemaate işaret ediyor. İşte bu hâlette iken, birden Kur’an-ı Hakîmin tercümanı ve mübelliği olan Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın, Medine-i Münevvere denilen manevî minberinde, şahsiyet-i maneviyesi haşmetiyle temessül ederek,   يَا اَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ   hitabını, manen herkes gibi ben de işitip, o üç cemaatle herkes benim gibi   اِيَّاكَ نَعْبُدُ   ile mukabele ediyor tahayyül ettim.   اِذَا ثَبَتَ الشَّىْءُ ثَبَتَ بِلَوَازِمِهٖ   kaidesince, şöyle bir hakikat fikre göründü ki:

   Madem bütün âlemlerin rabbi, insanları muhatap ittihaz edip umum mevcudatla konuşur; ve şu Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâm, o hitab-ı izzeti, nev-i beşere, belki umum zîruha ve zîşuura tebliğ ediyor. İşte, bütün