بِاسْمِهِ سُبْحَانَهُ

(Rehber hakkındaki ehl-i vukuf raporuna hafif

bir itiraz tarzında hakikat-ı hâli beyan etmektir.)

   Dinî hissiyatı siyasete âlet ediyorum, diye ittihamlarına karşı deriz:

   Bütün hayatımı ve beni tanıyanları işhad ediyorum ki; değil dini siyasete âlet, belki siyasî olduğum zamanda dahi bütün kuvvetimle siyasetleri dine âlet ve tabi yapmaya çalıştığımı bütün tarih-i hayatım ve dostlarım şehadet ettikleri gibi; Hürriyetin başında şeriat isteyenleri astıkları bir zamanda, Hareket Ordusu'nun dehşetli Divan-ı Harb-i Örfi’sinde aynı günde on beş adam asıldığı bir zamanda, bana Divan-ı Harb-ı Örfî reisi ve âzaları dediler ki: “Sen mürtecisin, şeriat istemişsin!” sözlerine mukabil demiş: “Şeriatın bir tek meselesine ruhumu feda etmeye hazırım. Eğer meşrutiyet bir fırkanın istibdadından ibaret ve hilâf-ı şeriat hareket ise, bütün dünya şahit olsun ki, ben mürteciyim.” diyen bir adam; idama beş para ehemmiyet vermeyen ve dünyasını, her şeyini şeriata feda eden hiç mümkün müdür ki; dini, şeriatı bir şeye ve bir siyasete âlet yapsın. Buna ihtimal veren sofestaî de olamaz. Hem bir masumun hatırı için on zalim ve cinayetkâr ve kendine işkence edenlere karşı mukabele etmeyen, hattâ beddua da etmeyen bir adam, bu vatanda yüzde doksan masumun hatırı için o zalim gaddarlara siyaset yoluyla ilişmek büyük bir hata bilen ve asayişe ilişmemek, hayatına bir düstur yapan bir adamı, “Dini siyasete ve dolayısıyla âsayişe dokunuyor” manasında ittiham etmek, elbette dehşetli bir garaz ile ittiham eder. Yirmi sekiz senede emsalsiz ihanetler, işkenceler, azablar verildiği halde mahkemelerin tahkikatıyla yüzbinler fedakâr dostları varken, altı vilâyetin ve altı mahkemenin tahkikatıyla bir vukuat talebesinde bulunmayan bir adama; “asayişe ve vatana ve siyasete zararı var” diyen, elbette yerden göğe kadar haksızdır.

   Zannetmesinler ki, ben bu zalimane ittihamlara karşı kendimi mesuliyetten veya mahkûmiyetten kurtarmak içindir. Sizi temin ediyorum ki: Beni tam bilen dostlarım da tasdik ediyorlar ki, bu yirmi sekiz senede ölüm, hayattan ziyade bana faideli ve kabir, on defa bana hapisten ziyade medar-ı rahat ve hapis, on defa bu çeşit serbestiyetten daha istirahatime faideli olduğunu