fakat görmemiş iken, nasıl ki kemal-i hâhişle görmeyi arzu eder; ben de, ma’rez-i acaib ve garaib olan âlem-i ahireti o hâhişle görmek istiyordum; şimdi de öyleyim. Beni oraya nefyetmek, ceza değil! Sizin elinizden gelirse, beni vicdanen muazzeb ediniz! Ve illâ başka suretle azab, azab değil, benim için bir şandır!

   Bu haydut hükûmet, zaman-ı istibdatta akla husumet ediyordu; şimdi de hayata adavet ediyor... Eğer hükûmet böyle olursa, yaşasın cünun!... Yaşasın mevt!.. Zalimler için de yaşasın cehennem!... Ben zaten bir zemin istiyordum ki, efkârımı onda beyan edeyim. Şimdi Divan-ı Harb iyi bir zemin oldu.

   (İleride gelen sözler Harbiye Nezaretinde feveran etti. Müteferrik zamanlarda yani, nutkun iki sülüsü mukadder suallere cevaben İkinci Divan-ı Harbde birden söyledim. Ve sualler kısmı, tahliyemin ikinci gününde Birinci Divan-ı Harb Reisi Hurşid Paşa’ya bir defa ve başkasına mükerreren masum mahpusları müdafaa için irad ettim. Ve bir parçasını da başka yerlerde münakaşa suretinde söyledim.)

   Bidayetlerde herkesten sual olunduğu gibi, bana da sual ettiler:

   — Sen de şeriatı istemişsin?

   Dedim:

   — Şeriatın bir hakikatine bin ruhum olsa feda etmeye hazırım; zira şeriat, adalet-i mahz ve fazilettir. Fakat, ihtilâlcilerin isteyişi gibi değil!

   Hem de dediler:

   — İttihad-ı Muhammedîye dahil misin?

   Dedim:

   — Maaliftihar... En küçük efradındanım; fakat benim tarif ettiğim vechile... Ve o ittihaddan olmayan kimdir, bana gösteriniz?..

   İşte, o nutku şimdi neşrediyorum; tâ ki meşrutiyeti lekeden ve ehl-i şeriatı meyusiyetten ve ehl-i asrı tarih nazarında cehl ve cünundan ve hakikati evham ve şükûktan kurtarayım. İşte başlıyorum: