Nebatat, “Niçin hayvan olmadım?” deyip şekva edemez. Belki, vücud ile beraber, hayata mazhar olduğu için hakkı şükrandır.

   Hayvan ise, “Niçin insan olmadım?” diye şikâyet edemez. Belki, hayat ve vücud ile beraber, kıymettar bir ruh cevheri ona verildiği için, onun üstündeki hakkı, şükrandır. Ve hakeza, kıyas et.

   Ey insan-ı müştekî! Sen mâdum kalmadın, vücud nimetini giydin, hayatı tattın, camid kalmadın, hayvan olmadın İslâmiyet nimetini buldun; dalâlette kalmadın, sıhhat ve selâmet nimetini gördün ve hakeza... Ey nankör! Daha sen nerede hak kazanıyorsun ki, Cenâb-ı Hakkın sana verdiği mahz-ı nimet olan vücud mertebelerine mukabil şükretmeyerek, imkânat ve ademiyat nev’inde ve senin eline geçmediği ve sen lâyık olmadığın yüksek nimetlerin sana verilmediğinden, bâtıl bir hırsla Cenâb-ı Haktan şekva ediyorsun ve küfran-ı nimet ediyorsun?

   Acaba bir adam, minare başına çıkmak gibi âli derecatlı bir mertebeye çıksın, büyük makam bulsun, her basamakta büyük bir nimet görsün; o nimetleri verene şükretmesin ve desin: “Niçin o minareden daha yükseğine çıkamadım?” diye şekva ederek ağlayıp sızlasın; ne kadar haksızlık eder ve ne kadar küfran-ı nimete düşer, ne kadar büyük divanelik eder; divaneler dahi anlar.

   Ey kanaatsiz, hırslı ve iktisadsız, israflı ve haksız, şekvalı, gafil insan! Kat’iyen bil ki, kanaat, ticaretli bir şükrandır; hırs, hasaretli bir küfrandır. Ve iktisad, nimete güzel ve menfaatli bir ihtiramdır. İsraf ise, nimete çirkin ve zararlı bir istihfaftır. Eğer aklın varsa kanaate alış ve rızaya çalış. Tahammül etmezsen, “Yâ Sabûr” de ve sabır iste, hakkına razı ol, teşekki etme. Kimden kime şekva ettiğini bil, sus. Herhalde şekva etmek istersen, nefsini Cenâb-ı Hakka şekva et; çünkü kusur ondadır.

   İkinci Remiz: On Sekizinci Mektubun ahirki meselesinin ahirinde denildiği gibi, Hâlik-ı Zülcelâl, hayretnüma, dehşet-engiz bir surette bir