vücud bulması demek olan o ulvî, hikmetli netice-i arziye, eğer vahdete verilse, o Sultan-ı Ezel, kolayca, küre-i arz gibi bir neferi o vaziyet ve o netice için ecram-ı ulviyeye kumandan tayin eder. O vakit, arz, emir aldıktan sonra, memuriyet neşesinden, Mevlevî gibi zikir ve semaa kalkar, az bir masrafla o güzel vaziyet hasıl olur, o mühim netice vücud bulur. Eğer arza “Sen dur, karışma” denilse ve o netice ve o vaziyetin istihsali de semavata havale edilse ve vahdetten kesrete ve şirke gidilse, her gün ve her sene, binler derece küre-i arzdan büyük olan milyonlar adedince yıldızlar hareket etmek, milyarlar sene mesafeyi yirmi dört saatte ve bir senede kestirmek lâzımdır.

   Netice-i meram: Kur’an ve ehl-i iman, hadsiz masnuatı bir Sâni-i Vâhide verir, doğrudan doğruya her işi Ona isnad eder, vücub derecesinde suhuletli bir yolda gider, sevk eder. Ve ehl-i şirk ve tuğyan, bir masnu-u vahidi hadsiz esbaba isnad ederek, imtina derecesinde suubetli bir yolda gider. Şu halde, Kur’an yolunda bütün masnuat ile dalâlet yolunda bir masnu-u vahid beraberdirler. Hatta, belki bütün eşyanın vahidden suduru, bir vahidin hadsiz eşyadan sudurundan çok derece eshel ve kolaydır. Nasıl ki bir zabit, bin neferin tedbirini bir nefer gibi kolay yapar. Ve bir neferin tedbiri bin zabite havale edilse, bin nefer kadar müşkilâtlı olur, keşmekeşe sebebiyet verir.

   İşte şu hakikati, şu ayet-i azime, ehl-i şirkin başına vuruyor, dağıtıyor:

ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً رَجُلاً فِيهِ شُرَكَءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلاً سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً  اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ بَلْ اَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْلَمُون