bahar kadar, bir meyve bir bahçe kadar müşkilâtlı ve suubetli olur. Madem şu mesele başka Sözlerde izah ve isbat edilmiş; onlara havale edip, şurada yalnız üç işaretle o hakikate karşı nefsin itminanını temin edecek üç temsil beyan edeceğiz.

   Birinci Temsil: Meselâ şeffaf, parlak bir zerrecik, bizzat kendi başıyla bir kibrit başı kadar bir nur içinde yerleşmez ve ona masdar olamaz. Kendi cirmi kadar ve mahiyeti miktarınca, bil’asale, cüz’î, zerre gibi bir nuru olabilir. Fakat o zerrecik, güneşe intisab edip, ona karşı gözünü açıp baksa o vakit o koca güneşi ziyasıyla, elvan-ı seb’asıyla, hararetiyle, hatta mesafesiyle içine alabilir ve bir nevi tecelli-i âzamına mazhar olur. Demek, o zerre kendi kendine kalsa, bir zerre kadar ancak iş görebilir. Eğer güneşe memur ve mensup ve mir’at sayılsa, güneş gibi güneşin icraatındaki bir kısım cüz’î numunelerini gösterebilir.

   İşte  وَ لِلّٰهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلٰى  her bir mevcut hatta her bir zerre, eğer kesrete ve şirke ve esbaba ve tabiata ve kendi kendine isnad edilse, o vakit her bir zerre, her bir mevcut, ya bir ilm-i muhit ve kudret-i mutlaka sahibi olmalı; veyahut hadsiz manevî makine ve matbaalar içinde teşekkül etmeli, tâ ona tevdi edilen acip vazifeleri yapabilsin. Eğer o zerreler Vâhid-i Ehade isnad edilse, o vakit her bir masnu, her bir zerre Ona mensup olur, Onun memuru hükmüne geçer. Şu intisabı, onu tecelliye mazhar eder. Bu mazhariyet ve intisabla, nihayetsiz bir ilim ve kudrete istinad eder. Hâlikının kuvvetiyle, milyonlar defa kuvvet-i zatîsinden fazla işleri, vazifeleri, o intisab ve istinad sırrıyla yapar.

   İkinci Temsil: Meselâ iki kardeş var. Birisi cesur, kendine güvenir; diğeri hamiyetli, milliyet-perverdir. Bir muharebe zamanında, kendine güvenen adam devlete intisab etmez, kendi başıyla iş görmek ister.