kanun-u keremin ucu görünüyor. Hem madem her şeyin hakikati, Cenâb-ı Hakkın bir isminin tecellisine bakar, ona bağlıdır, ona ayinedir. O şey ne kadar güzel bir vaziyet alsa, o ismin şerefinedir; o isim öyle ister. O şey bilse, bilmese; o güzel vaziyet, hakikat nazarında matluptur. Ve şu hakikatten, gayet muazzam bir kanun-u tahsin ve cemalin ucu görünüyor.

   Hem madem Fâtır-ı Kerîm, düstur-u kerem iktizasıyla, bir şeye verdiği makamı ve kemali, o şeyin müddeti ve ömrü bitmesiyle, kemali geriye almıyor. Belki, o zîkemalin meyvelerini, neticelerini, manevî hüviyetini ve manasını, ruhlu ise ruhunu ibka ediyor. Meselâ, dünyada insanı mazhar ettiği kemalâtın manalarını, meyvelerini ibka ediyor. Hatta, müteşekkir bir mü’minin yediği zail meyvelerin şükrünü, hamdini, mücessem bir meyve-i Cennet suretinde tekrar ona veriyor. Ve şu hakikatte, muazzam bir kanun-u rahmetin ucu görünüyor.

   Hem madem Hallâk-ı bîmisal israf etmiyor, abes işleri yapmıyor. Hatta güz mevsiminde vazifesi bitmiş, vefat etmiş mahlûkların enkaz-ı maddiyesini bahar masnuatında istimal ediyor, onların binalarında derc ediyor. Elbette,  يَوْمَ تُبَدَّلُ اْلاَرْضُ غَيْرَ اْلاَرْضِ  sırrıyla,  وَاِنَّ الدَّارَ اْلاٰخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ  işaretiyle, şu dünyada camid, şuursuz ve mühim vazifeler gören zerrat-ı arziyenin, elbette taşı, ağacı, her şeyi zîhayat ve zîşuur olan ahiretin bazı binalarında derc ve istimali mukteza-yı hikmettir. Çünkü, harab olmuş dünyanın zerratını dünyada bırakmak veya ademe atmak israftır. Ve şu hakikatten, pek muazzam bir kanun-u hikmetin ucu görünüyor.

   Hem madem şu dünyanın pek çok âsârı ve maneviyatı ve meyveleri ve cin ve ins gibi mükellefînin mensucat-ı amelleri, sahaif-i ef’alleri, ruhları, cesetleri ahiret pazarına gönderiliyor. Elbette o semerata ve manalara