ÜÇÜNCÜ NOKTA

   Şu Nokta, Birinci Noktanın âhirinde vaad olunan altıncı hikmet-i azimeye bir işarettir. Şöyle ki:

   Yirmi Sekizinci Sözün ikinci sualinin cevabındaki haşiyede denilmişti ki: Tahavvülât-ı zerratın ve zîhayat cisimlerde zerrat harekâtının binler hikmetlerinden bir hikmeti dahi zerreleri nurlandırmaktır ve âlem-i uhrevîye binasına lâyık zerreler olmak için hayattar ve manidar olmaktır. Güya cism-i hayvanî ve insanî, hatta nebatî, terbiye dersini almak için gelenlere bir misafirhane, bir kışla, bir mekteb hükmündedir ki, camid zerreler ona girerler, nurlanırlar. Adeta bir talim ve talimata mazhar olurlar, letafet peyda ederler. Birer vazifeyi görmekle âlem-i bekaya ve bütün eczasıyla hayattar olan dâr-ı ahirete zerrat olmak için liyakat kesb ederler.

   Sual: Zerratın harekâtında şu hikmetin bulunması neyle bilinir?

   Elcevap: Evvelâ, bütün masnuatın bütün intizamatıyla ve hikmetleriyle sabit olan Sâniin hikmetiyle bilinir. Çünkü, en cüz’î bir şeye küllî hikmetleri takan bir hikmet, seyl-i kâinatın içinde en büyük faaliyet gösteren ve hikmetli nakışlara medar olan harekât-ı zerratı hikmetsiz bırakmaz. Hem en küçük mahlûkatı vazifelerinde ücretsiz, maaşsız, kemalsiz bırakmayan bir hikmet, bir hakimiyet, en kesretli ve esaslı memurlarını, hizmetkârlarını nursuz, ücretsiz bırakmaz.

   Saniyen: Sâni-i Hakîm, anâsırı tahrik edip tavzif ederek, –onlara bir ücret-i kemal hükmünde– madeniyat derecesine çıkarmasıyla ve madeniyata mahsus tesbihatları onlara bildirmesiyle ve madeniyatı tahrik ve tavzif edip nebatat mertebe-i hayatiyesinin makamını vermesiyle ve nebatatı rızık ederek tahrik ve tavzif ile hayvanat mertebe-i letafetini