Birinci Mesele: Şu kâinatın mevti mümkündür. Çünkü bir şey kanun-u tekâmülde dahil ise, o şeyde alâ külli hal neşv ü nema vardır. Neşv ü nema ve büyümek varsa, ona alâ külli hal bir ömr-ü fıtrî vardır. Ömr-ü fıtrîsi varsa, alâ külli hal bir ecel-i fıtrîsi vardır. Gayet geniş bir istikra ve tetebbu ile sabittir ki, öyle şeyler mevtin pençesinden kendini kurtaramaz.

   Evet, nasıl ki insan küçük bir âlemdir, yıkılmaktan kurtulamaz. Âlem dahi büyük bir insandır; o dahi ölümün pençesinden kurtulamaz. O da ölecek, sonra dirilecek veya yatıp, sonra subh-u haşirle gözünü açacaktır. Hem nasıl ki kâinatın bir nüsha-i musağğarası olan bir şecere-i zîhayat tahrip ve inhilâlden başını kurtaramaz. Öyle de, şecere-i hilkatten teşa’ub etmiş olan silsile-i kâinat, tamir ve tecdit için tahripten, dağılmaktan kendini kurtaramaz. Eğer dünyanın ecel-i fıtrîsinden evvel, irade-i ezeliyenin izniyle haricî bir maraz veya muharrip bir hadise başına gelmezse ve onun Sâni-i Hakîmi dahi ecel-i fıtrîden evvel onu bozmazsa, herhalde, hatta fennî bir hesap ile bir gün gelecek ki, 

إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ  *  وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ *  وَإِذَا الْجِبَالُ سُيِّرَتْ

اِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ  *   وَاِذَا الْكَوَاكِبُ انْتَثَرَتْ  *   وَاِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ

manaları ve sırları, Kadir-i Ezelînin izniyle tezahür edip, o dünya olan büyük insan sekerata başlayıp, acip bir hırıltı ile ve müthiş bir savt ile fezayı çınlatıp dolduracak, bağırıp ölecek, sonra emr-i ilâhî ile dirilecektir.

   İnce Remizli Bir Mesele: Nasıl ki su, kendi zararına olarak incimad eder. Buz, buzun zararına temeyyü eder. Lüb, kışrın zararına kuvvetleşir. Lâfız, mana zararına kalınlaşır. Ruh, ceset hesabına zaifleşir. Ceset, ruh hesabına inceleşir. Öyle de, âlem-i kesif olan dünya, âlem-i lâtif olan