Şimdi, o Rezzâk-ı Hakîmin gönderdiği o madde-i lâtifenin etvarına bak. Göreceksin ki, o maddenin zerratı, bir kafile gibi küre-i havada, toprakta, suda dağılmış iken, birden hareket emrini almışlar gibi bir hareket-i kasdîyi işmam eden bir keyfiyet ile toplanıyorlar. Güya onlardan her bir zerre bir vazife ile bir muayyen mekâna gitmek için memurdur gibi, gayet muntazam toplanıyorlar. Hem gidişatından görünüyor ki, bir Fâil-i Muhtarın bir kanun-u mahsusu ile sevk edilip, cemadat âleminden mevalide, yani zîhayat âlemine girerler. Sonra, nizamat-ı muayyene ve harekât-ı muttarıda ile ve desatir-i mahsusa ile, rızık olarak bir bedene girip, o beden içinde dört matbahda pişirildikten sonra ve dört inkılâbat-ı acîbeyi geçirdikten sonra ve dört süzgeçten süzüldükten sonra, bedenin aktârına yayılarak, bütün muhtaç olan âzaların muhtelif ve ayrı ayrı derece-i ihtiyaçlarına göre, Rezzâk-ı Hakikinin inayetiyle ve muntazam kanunlarıyla inkısam ederler.

   İşte, o zerrattan hangi zerreye bir nazar-ı hikmetle baksan göreceksin ki, basîrane, muntazamane, semîane, alîmane sevk olunan o zerreye, kör ittifak, kanunsuz tesadüf, sağır tabiat, şuursuz esbab hiç ona karışamaz. Çünkü, her birisi, unsur-u muhitten tut, tâ beden hüceyresine kadar, hangi tavra girmiş ise, o tavrın kavanîn-i muayyenesiyle güya ihtiyaren amel ediyor, muntazaman giriyor. Hangi tabakaya sefer etmiş ise, öyle muntazam adım atıyor ki, bilbedahe bir Sâik-i Hakîmin emriyle gidiyor gibi görünüyor. İşte, böyle muntazam tavırdan tavıra, tabakadan tabakaya, git gide, hedef ve maksadından ayrılmayarak, tâ makam-ı lâyıkına, meselâ Tevfik'in gözbebeğine emr-i rabbanî ile girer, oturur, çalışır. İşte bu halde, yani erzaktaki tecelli-i rububiyet gösteriyor ki, ibtidaen o zerreler muayyen idiler, muvazzaf idiler, o makamlar için namzet idiler. Güya her birisinin