bir lezzet, bir zevk vermekle beraber, aktar-ı bedendeki vücudu ve hayatı beslemek ve idame-i hayat etmek gibi pek çok hikmetlerin vücuduna medar oluyor. O taam kendisi de, vücud-u nebatîden hayat-ı insaniye tabakasına çıkıyor, terakki ediyor. Aynen öyle de, şu mevcudat zeval perdesinde saklandıkları vakit, onların yerinde her birisinin pek çok tesbihatı bâki kalmakla beraber, pek çok esma-i ilâhiyenin de nukuşlarını ve muktezayatını o esmanın ellerine bırakır, yani bir vücud-u bâkiyeye tevdi ederler, öyle giderler. Acaba fâni ve muvakkat bir vücudun gitmesiyle, onun yerine bir nevi bekaya mazhar binler vücud kalsa, denilir mi ki “Ona yazık oldu” veyahut “Abes oldu” veyahut “Şu sevimli mahlûk neden gitti” şekva edilebilir mi! Belki onun hakkındaki rahmet, hikmet, muhabbet öyle iktiza ediyorlar ve öyle olmak gerektir. Yoksa, bir tek zarar gelmemek için, binler menfaati terk etmek lâzım gelir ki, o halde binler zarar olur. Demek Rahîm, Hakîm ve Vedûd isimleri, zevale ve firaka muarız değiller; belki istilzam edip iktiza ediyorlar.

   Beşinci İşaret

وَخَامِسًا: لِظُهُورِ الشُّؤُنَاتِ السُّبْحَانِيَّةِ وَالْمَشَاهِدِ الْعِلْمِيَّةِ

fıkrası ifade ediyor ki: Mevcudat, hususan zîhayat olanlar, vücud-u surîden gittikten sonra, bâki çok şeyleri bırakırlar, öyle giderler. İkinci Remizde beyan edildiği gibi, Zat-ı Vâcibü’l-Vücudun kudsiyet ve istiğna-yı kemaline muvafık bir tarzda ve ona lâyık bir surette, hadsiz bir muhabbet, nihayetsiz bir şefkat, gayetsiz bir iftihar, tabiri caizse, mukaddes, hadsiz bir memnuniyet, bir sevinç -tabirde hata olmasın- hadsiz bir lezzet-i mukaddese, bir ferah-ı münezzeh, şuunat-ı rububiyetinde bulunur ki, onların âsarı bilmüşahede görünüyor. İşte o şuunat iktiza ettikleri hayretnüma faaliyet içinde, mevcudat, tebdil ve tağyir ile, zeval ve fenâ içinde süratle sevk ediliyor, mütemadiyen âlem-i şehadetten âlem-i gayba gönderiliyor. Ve o şuunatın cilveleri altında, mahlûkat, daimî bir seyr ü seyelân,