İKİNCİ MAKAM:

   Bir Mukaddime, Beş İşarettir. Mukaddime İki Mebhastır.

   Birinci Mebhas: Bu gelecek Beş İşarette, şuunat-ı rububiyeti rasad etmek için, birer sönük, küçük dürbin nevinden birer temsil yazılacak. Bu temsiller şuunat-ı rububiyetin hakikatini tutamaz, ihata edemez, mikyas olamaz; fakat baktırabilir. O gelecek temsilâtta ve geçen remizlerde, Zat-ı Akdesin şuunatına münasib olmayan tabirat, temsilin kusuruna aittir.

   Meselâ, lezzet ve sürur ve memnuniyetin bizce malûm manaları, şuunat-ı mukaddeseyi ifade edemiyor; fakat birer ünvan-ı mülâhazadır, birer mirsad-ı tefekkürdür. Hem dahi şu temsiller, muhit, azim bir kanun-u rububiyetin küçük bir misâlde ucunu göstermekle, rububiyetin şuunatında o kanunun hakikatini isbat ediyor. Meselâ, “Bir çiçek vücuttan gider, binler vücud bırakarak öyle gider” denilmiş. Onunla azim bir kanun-u rububiyeti gösteriyor ki, bütün bahar, belki bütün dünyadaki mevcudatta bu kanun-u rububiyet cereyan ediyor.

   Evet, Hâlik-ı Rahîm, bir kuşun tüylü libasını hangi kanunla değiştiriyor, tazelendiriyor. O Sâni-i Hakîm, aynı kanunla, her sene küre-i arzın libasını tecdid eder. Hem o aynı kanunla, her asırda dünyanın şeklini tebdil eder. Hem aynı kanunla, kıyamet vaktinde kâinatın suretini tağyir edip değiştirir.

   Hem hangi kanunla zerreyi Mevlevî gibi tahrik ederse, aynı kanunla küre-i arzı meczup ve semâa kalkan Mevlevî gibi döndürüyor. Ve o kanunla âlemleri böyle çeviriyor ve manzume-i şemsiyeyi gezdiriyor.

   Hem hangi kanunla senin bedenindeki hüceyratın zerrelerini tazelendiriyor, tamir ve tahlil ediyorsa, aynı kanunla senin bağını her sene tecdid eder ve her mevsimde çok defa tazelendiriyor. Aynı kanunla, zemin yüzünü her bahar mevsiminde tecdid eder, taze bir peçe üstüne çeker.

   Hem o Sâni-i Kadîr, hangi kanun-u hikmetle bir sineği ihya eder;