davasını isbat etmek için, medeniyetin muaraza suretiyle vaz ettiği esasatı ve desatirini esasat-ı Kur’aniye ile karşılaştıracağız.

   Birinci derecede, Birinci Sözden tâ Yirmi Beşinci Söze kadar olan muvazeneler ve mizanlar ve o Sözlerin hakikatleri ve başları olan ayetleri, iki kere iki dört eder derecesinde medeniyete karşı Kur’an’ın i’cazını ve galebesini isbat eder.

   İkinci derece, On İkinci Sözde isbat edildiği gibi, bir kısım düsturlarını hülâsa etmektir.

   İşte, medeniyet-i hâzıra, felsefesiyle hayat-ı içtimaiye-i beşeriyede nokta-i istinadı kuvvet kabul eder, hedefi menfaat bilir, düstur-u hayatı cidal tanır, cemaatlerin rabıtasını unsuriyet ve menfi milliyet bilir; gayesi hevesat-ı nefsaniyeyi tatmin ve hâcat-ı beşeriyeyi tezyid etmek için bazı lehviyat’tır. Halbuki, kuvvetin şe’ni tecavüzdür; menfaatin şe’ni, her arzuya kâfi gelmediğinden, üstünde boğuşmaktır; düstur-u cidalin şe’ni, çarpışmaktır. Unsuriyetin şe’ni, başkasını yutmakla beslenmek olduğundan, tecavüzdür. İşte şu medeniyetin şu düsturlarındandır ki, bütün mehasiniyle beraber, beşerin yüzde ancak yirmisine bir nev’i surî saadet verip, seksenini rahatsızlığa, sefalete atmıştır. Ama hikmet-i Kur’aniye ise, nokta-i istinadı kuvvet yerine hakkı kabul eder, gayede menfaat yerine fazilet ve rıza-yı ilâhîyi kabul eder, hayatta düstur-u cidal yerine düstur-u teavünü esas tutar, cemaatlerin rabıtalarında unsuriyet ve milliyet yerine rabıta-i dinî ve sınıfî ve vatanî kabul eder; gayatı, hevesat-ı nefsaniyenin nameşru tecavüzatına sed çekip ruhu maaliyata teşvik ve hissiyat-ı ulviyesini tatmin etmektir ve insanı kemalât-ı insaniyeye sevk edip insan etmektir.