bir taşında, bir saray kadar sanat dercedilmiş.- Ustasız olmak, hiçbir akıl kabul edemez; gayet mahir bir sanatkâr ister. Bahusus, o saray içinde sinema perdeleri gibi, her saatte hakiki menziller teşkil edilip, kemal-i intizamla elbise değiştirdiği gibi değiştiriyor. Hattâ, her bir hakiki perde içinde, müteaddit küçük küçük menziller icad ediliyor. Öyle de, şu kâinat nihayetsiz hakîm, alîm, kadîr bir Sâni ister. Çünkü, şu muhteşem kâinat öyle bir saraydır ki, ay, güneş lambaları, yıldızlar mumları; zaman bir ip, bir şerittir ki, o Sâni-i Zülcelâl her sene bir başka âlemi ona takıp, gösteriyor. O taktığı âlemin içinde üç yüz altmış tarzda muntazam suretleri tecdid ediyor, kemal-i intizamla ve hikmetle değiştiriyor. Yeryüzünü bir sofra-i nimet yapmış ki, her bahar mevsiminde, üç yüz bin enva-ı masnuatıyla tezyin ediyor. Had ve hesaba gelmez enva-ı ihsanatıyla dolduruyor. Öyle bir tarzda ki, nihayet ihtilât içinde ve karışmış oldukları halde, nihayet derecede imtiyaz ve farkla birbirlerinden ayrılıyor. Başka cihetleri buna kıyas et. Nasıl böyle bir sarayın Sâniinden gaflet edilebilir?

   Hem nasıl ki, bulutsuz gündüz ortasında, güneşin deniz yüzünde, bütün kabarcıklar üstünde ve karada bütün parlak şeylerde ve kar’ın bütün parçalarında cilvesi göründüğü ve aksi müşahede edildiği halde, güneşi inkâr etmek ne derece acip bir divanelik hezeyanıdır. Çünkü, o vakit bir tek güneşi inkâr ve kabûl etmemekle, katarat sayısınca, kabarcıklar miktarınca, parçalar adedince, hakiki ve bil’asâle güneşcikleri kabul etmek lâzım geliyor. Her zerrecikte, (ki ancak bir zerre sıkışabildiği halde) koca bir güneşin hakikatını içinde kabul etmek lâzım geldiği gibi; aynen öyle de, şu sıravari içinde her zaman hikmetle değişen ve düzgünlük içinde her vakit tazelenen şu muntazam kâinatı görüp, Hâlik-ı Zülcelâli evsaf-ı kemaliyle tasdik etmemek, ondan daha berbat bir dalâlet divaneliğidir, bir mecnunluk hezeyanıdır. Zira her şeyde, hatta her bir zerrede bir ulûhiyet-i mutlaka kabul etmek lâzımdır. Çünkü, meselâ havanın her bir zerresi, her bir çiçek ile her bir meyveye, her bir yaprağa girer ve işliyebilir.