Üçüncü Esas: Naklolunan haberler, eğer tevatür suretinde olsa kat’îdir. Tevatür iki kısımdır. ^(Haşiye) Biri sarih tevatür, biri manevî tevatürdür.

   Manevî tevatür de iki kısımdır. Biri sükûtîdir. Yani, sükût ile kabul gösterilmiş. Meselâ, bir cemaat içinde bir adam, o cemaatin nazarı altında bir hadiseyi haber verse, cemaat onu tekzib etmezse, sükûtla mukabele etse, kabul etmiş gibi olur. Hususan, haber verdiği hadisede cemaat onunla alâkadar olsa, hem tenkide müheyya ve hatayı kabul etmez ve yalanı çok çirkin görür bir cemaat olsa, elbette onun sükûtu o hadisenin vukuuna kuvvetli delâlet eder.

   İkinci kısım tevatür-ü manevî şudur ki: Bir hadisenin vukuuna, meselâ “Bir kıyye taam, iki yüz adamı tok etmiş” denilse, fakat onu haber verenler ayrı ayrı surette haber veriyor. Biri bir çeşit, biri başka bir surette, diğeri başka bir şekilde beyan eder. Fakat umumen, aynı hadisenin vukuuna müttefiktirler. İşte mutlak hadisenin vukuu, mütevatir-i bilmanadır, kat’îdir. İhtilâf-ı suret ise zarar vermez.

   Hem bazen olur ki, haber-i vahid, bazı şerait dahilinde tevatür gibi kat’iyeti ifade eder. Hem bazen olur ki, haber-i vahid, haricî emarelerle kat’iyeti ifade eder.

   İşte, Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmdan bize naklolunan mucizatı ve delâil-i nübüvveti, kısm-ı âzamı tevatür iledir, ya sarihî, ya manevî, ya sükûtî. Ve bir kısmı, çendan haber-i vahid iledir. Fakat öyle şerait dahilinde, nekkad-ı muhaddisîn nazarında kabule şayan olduktan sonra, tevatür gibi kat’iyeti ifade etmek lâzım gelir. Evet, muhaddisînin muhakkikîninden “el-hâfız” tabir ettikleri zatlar, lâakal yüz bin hadisi hıfzına almış binler muhakkik muhaddisler, hem elli sene sabah namazını