bir kusur tevehhüm edilir. Meselâ, Hazret-i Yusuf aleyhisselâm, kardeşini bir hile ile alması içinde,   وَفَوْقَ كُلِّ ذٖى عِلْمٍ عَلٖيمٌ  diye gayet yüksek bir düsturun zikri, belâgatça münasebeti görünmüyor. Bunun sırrı ve hikmeti nedir?

   Elcevap: Her biri birer küçük Kur’an olan ekser uzun sure ve mutavassıtlarda ve çok sahife ve makamlarda yalnız iki-üç maksat değil, belki Kur’an mahiyeti; hem bir kitab-ı zikir ve iman ve fikir, hem bir kitab-ı şeriat ve hikmet ve irşad gibi çok kitapları ve ayrı ayrı dersleri tazammun ederek rububiyet-i ilâhiyenin her şeye ihatasını ve haşmetli tecelliyatı ifade etmek cihetiyle, kâinat kitab-ı kebirinin bir nevi kıraatı olan Kur’an, elbette her makamda, hattâ bazen bir sahifede çok maksatları takiben, marifetullahtan ve tevhidin mertebelerinden ve iman hakikatlerinden ders verdiği haysiyetiyle, öbür makamda, meselâ, zâhirce zaif bir münasebetle başka bir ders açar ve o zaif münasebete çok kuvvetli münasebetler iltihak ederler. O makama gayet mutabık olur, mertebe-i belâgatı yükselir.

   İkinci bir sual: Kur’an’da sarihan ve zımnen ve işareten ahiret ve tevhidi ve beşerin mükâfat ve mücazatını binler defa isbat edip nazara vermenin ve her surede, her sahifede, her makamda ders vermenin hikmeti nedir?

   Elcevap: Daire-i imkânda ve kâinatın sergüzeştine ait inkılâblarda ve emanet-i kübrayı ve hilâfet-i arzıyeyi omuzuna alan nev-i beşerin şekavet ve saadet-i ebediyeye medar olan vazifesine dair en ehemmiyetli, en büyük, en dehşetli meselelerinden en azametlilerini ders vermek ve hadsiz şüpheleri izale etmek ve gayet şiddetli inkârları ve inatları kırmak cihetinde, elbette o dehşetli inkılâbları tasdik ettirmek ve o inkılâbların azametinde büyük ve beşere en elzem ve en zarurî meseleleri teslim ettirmek için, Kur’an, binler defa değil, belki milyonlar defa onlara baktırsa,