çendan belâgat varmış; fakat hadsiz bir hüsn-ü cemale malik olan beyan-ı Kur’an’a nisbet edildiği için onun sözleri hezeyan suretinde tarihlere geçmiştir. İşte Kur’an’ın belâgatındaki i’caz, kat’iyen iki kere iki dört eder gibi mevcuttur ki, iş böyle oluyor.

   İKİNCİ SURET: Belâgatındaki i’caz-ı Kur’anînin hikmetini “Beş Nokta”da beyan edeceğiz.

   Birinci Nokta: Kur’an’ın nazmında bir cezalet-i harika var. O nazımdaki cezalet ve metaneti, İşaratü’l-İ’caz baştan aşağıya kadar bu cezalet-i nazmiyeyi beyan eder. Saatin; saniye, dakika, saati sayan ve birbirinin nizamını tekmil eden ne ise, Kur’an-ı Hakîmin her bir cümledeki, hey’atındaki nazım ve kelimelerindeki nizam ve cümlelerin birbirine karşı münasebatındaki intizamı, öyle bir tarzda İşaratü’l-İ’caz’da ahirine kadar beyan edilmiştir; kim isterse ona bakabilir ve bu nazımdaki cezalet-i harikayı bu surette görebilir. Yalnız bir iki misal, bir cümlenin hey’atındaki nazmı göstermek için zikredeceğiz.

   Meselâ: 

وَلَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذَابِ رَبِّكَ

   Bu cümlede, azabı dehşetli göstermek için, en azının şiddetle tesirini göstermekle göstermek ister. Demek, taklîli ifade edecek cümlenin bütün hey’etleri de bu taklîle bakıp ona kuvvet verecek. İşte   لَئِنْ  lâfzı, teşkiktir. Şek, kıllete bakar.  مَسَّ  lâfzı, “azıcık dokunmak”tır; yine kılleti ifade eder.  نَفْحَةٌ   lâfzı, maddesi bir kokucuk olup kılleti ifade ettiği gibi, sigası bire delâlet eder. Masdar-ı merre tabir-i sarfiyesinde “biricik” demektir, kılleti ifade eder.   نَفْحَةٌ   ’deki tenvin-i tenkiri, taklîli içindir ki, “o kadar