iki satırla muaraza edip davasını iptal etmek gibi rahat bir çare varken, en tehlikeli, en müşkilâtlı muharebe tarikı ihtiyar edilsin. Evet o zeki kavim, o siyasi millet ki, bir zaman âlemi siyasetle idare ettiği halde, en kısa ve rahat ve hafif bir yolu terk etsin, en tehlikeli ve bütün mal ve canını belâya atacak uzun bir yolu ihtiyar etsin; hiç kabil midir? Çünkü, edipleri birkaç hurufatla muaraza edebilseydi, Kur’an davasından vazgeçerdi. Onlar da maddi ve manevi helâketten kurtulurlardı. Halbuki, muharebe gibi dehşetli uzun bir yolu ihtiyar ettiler. Demek muaraza-i bilhuruf mümkün değildi, muhaldi; onun için muharebe-i bi’s-süyufa mecbur oldular. Hem, Kur’an’ı tanzir etmek, taklidini yapmak için gayet şiddetli iki sebep vardı: Birisi, düşmanın hırs-ı muarazası, diğeri dostalarının şevk-i taklididir ki, şu iki saik-i şedit altında, milyonlar Arabî kitaplar yazılmış ki hiçbirisi ona benzemez. Âlim olsun, âmi olsun, her kim ona ve onlara baksa kat‘iyen diyecek ki, “Kur’an, bunlara benzemez. Hiçbirisi onu tanzir edemez, şu halde ya Kur’an bütünün altındadır, bu ise bütün dost ve düşmanın ittifakıyla battaldır, muhaldir veya Kur’an o yazılan umum kitapların fevkindedir.

   Eğer desen: “Nasıl biliyoruz ki, kimse muarazaya teşebbüs etmedi, kimse kendine güvenemedi mi ki meydana çıksın, birbirinin yardımı da mı faide etmedi?”

   Elcevap: Eğer muaraza mümkün olsaydı, alâ külli hâl kat’î teşebbüs edilecekti. Çünkü, izzet ve namus meselesi, can ve mal tehlikesi vardı. Eğer teşebbüs edilseydi, alâ külli hal kat’î taraftar pek çok bulunacaktı. Çünkü, hakka muarız ve muannid daima kesretli idi. Eğer taraftar bulsaydı, alâ külli hâl iştihar bulacaktı. Çünkü, küçük bir mücadele, beşerin nazar-ı istiğrabını celb edip destanlarda iştihar eder. Şöyle acib bir mücadele ve vukuat ise gizli kalamaz. İslâmiyet aleyhinde tâ en çirkin ve en şeni’ şeylere kadar nakledilir, meşhur olur. Halbuki muarazaya dair Müseylime-i Kezzab'ın bir iki fıkrasından başka nakledilmemiş. O Müseylime’de,