münasebettar olur, sohbet eder ve o ışıklı ayineyi karanlıklı hanesine veya dam altındaki bağına tevcih etse, güneşin kıymeti nisbetinde değil, belki o ayinenin kabiliyeti miktarınca istifade edebilir. Diğeri ise, hanesinden veya bağının damından geniş pencereler açar, gökteki güneşe karşı yollar yapar. Hakiki güneşin daimi ziyasıyla sohbet eder, konuşur ve lisan-ı hâl ile böyle minnettarane bir sohbet eder, der: “Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve bütün çiçeklerin yüzünü güldüren dünya güzeli ve gök nazdârı olan nazenin güneş! Onlar gibi benim haneciğimi ve bahçeciğimi ısındırdın, ışıklandırdın.” Halbuki ayine sahibi böyle diyemez. O kayıt altındaki güneşin aksi ise, âsârı mahduttur; o kayda göredir.
İşte bu iki temsilin dürbünüyle Kur’an’a bak, tâ ki i’cazını göresin ve kudsiyetini anlayasın.
Evet, Kur’an der ki:“Eğer yerdeki ağaçlar kalem olup denizler mürekkep olsa, Cenab-ı Hakkın kelimatını yazsalar, bitiremezler.” 1
Şimdi, şu nihayetsiz kelimat içinde, en büyük makam Kur’an’a verilmesinin sebebi şudur ki: Kur’an, ism-i âzamdan ve her ismin âzamlık mertebesinden gelmiş. Hem bütün âlemlerin Rabbi itibariyle Allah’ın kelâmıdır. Hem bütün mevcudatın ilâhı ünvanıyla Allah’ın fermanıdır. Hem semavat ve arzın Hâlikı haysiyetiyle bir hitaptır. Hem rububiyet-i mutlaka cihetinde bir mükâlemedir. Hem saltanat-ı amme-i sübhaniye hesabına bir hutbe-i ezeliyedir. Hem rahmet-i vasia-i muhita noktasında bir defter-i iltifâtât-ı rahmaniyedir. Hem ulûhiyetin azamet-i haşmeti haysiyetiyle başlarında bazen şifre bulunan bir muhabere mecmuasıdır. Hem ism-i âzamın muhitinden nüzul ile arş-ı âzamın bütün muhatına bakan, teftiş eden hikmetfeşan bir kitab-ı mukaddestir. İşte bu sırdandır ki, “Kelâmullah” ünvanı kemal-i liyakatle Kur’an’a verilmiş.
