güzel ve nafi bir tefsir ve gayet hakîmâne, mürşidâne bir teliftir. “Aferin, bârekallah” dedi. “İşte hikmet budur ve âlim ve hakîm bunun sahibine derler. Öteki adam ise haddinden tecavüz etmiş bir sanatkârdır.” Sonra onun eserine bir mükâfat olarak, her bir harfine mukabil, tükenmez hazinesinden, “On altın verilsin.” irade etti.

   Eğer temsili fehmettin ise bak, hakikatin yüzünü de gör: Amma o müzeyyen Kur’an ise, şu musanna kâinattır. O hâkim ise, Hakîm-i Ezelîdir. Ve o iki adam ise, birisi yani ecnebisi, ilm-i felsefe ve hükemasıdır. Diğeri, Kur’an ve şakirdleridir. Evet Kur’an-ı Hakîm, şu Kur’an-ı azim-i kâinatın en âli bir müfessiridir ve en beliğ bir tercümanıdır.

   Evet, o Furkandır ki, şu kâinatın sahifelerinde ve zamanların yapraklarında kalem-i kudretle yazılan âyat-ı tekvîniyeyi cin ve inse ders verir. Hem, her biri birer harf-i mânidar olan mevcudata mana-yı harfî nazarıyla, yani onlara Sâni hesabına bakar. “Ne kadar güzel yapılmış, ne kadar güzel bir surette Sâniinin cemaline delâlet ediyor.” der. Ve bununla kâinatın hakiki güzelliğini gösteriyor. Amma ilm-i hikmet dedikleri felsefe ise, huruf-u mevcudatın tezyinatında ve münasebâtında dalmış ve sersemleşmiş, hakikatın yolunu şaşırmış. Şu kitab-ı kebirin hurufatına mana-yı harfî ile, yani Allah hesabına bakmak lâzım gelirken, öyle etmeyip mana-yı ismî ile, yani mevcudata mevcudat hesabına bakar, öyle bahseder. “Ne güzel yapılmış”a bedel, “Ne güzeldir” der, çirkinleştirir. Bununla kâinatı tahkir edip, kendisine müşteki eder. Evet, dinsiz felsefe hakikatsiz bir safsatadır ve kâinata bir tahkirdir.

   İKİNCİ ESAS: Kur’an-ı Hakîmin hikmeti hayat-ı şahsiyeye verdiği terbiye-i ahlâkiye ve hikmet-i felsefenin verdiği dersin muvazenesi:

   Felsefenin hâlis bir tilmizi, bir firavun'dur. Fakat menfaati için en hasis şeye ibadet eden bir firavun-u zelildir. Her menfaatli şeyi kendine rab tanır. Hem o dinsiz şakird, mütemerrid ve muanniddir. Fakat bir lezzet