Eğer o harikalar, daire-i ubudiyete gidip, o daireden haklarını isterlerse, o zaman o daireden şöyle bir cevap alırlar ki: “Sizin münasebetiniz bizimle pek azdır ve dairemize kolay giremezsiniz. Çünkü, programımız budur ki: Dünya bir misafirhanedir. İnsan ise, onda az duracaktır ve vazifesi çok bir misafirdir ve kısa bir ömürde hayat-ı ebediyeye lâzım olan levazımatı tedarik etmekle mükelleftir. En ehemm ve en elzem işler takdim edilecektir. Halbuki, siz ekseriyet itibariyle şu fani dünyayı bir makarr-ı ebedî nokta-i nazarında ve gaflet perdesi altında, dünyaperestlik hissiyle işlenmiş bir suret sizde görülüyor. Öyle ise, hakperestlik ve ahireti düşünmeklik esasları üzerine müesses olan ubudiyetten hisseniz pek azdır. Lakin, eğer kıymettar bir ibadet olan sırf menfaat-ı ibadullah için ve menâfi-i umumiye ve istirahat-i ammeye ve hayat-ı içtimaiyenin kemaline hizmet eden ve elbette ekalliyet teşkil eden muhterem sanatkârlar ve mülhem keşşaflar arkanızda ve içinizde varsa, o hassas zatlara şu remz ve işarat-ı Kur’aniye sa’ye teşvik ve sanatlarını takdir etmek için, elhak kâfi ve vafidir.”

   İkinci suale cevap:

   Eğer desen: “Şimdi şu tahkikattan sonra şüphem kalmadı ve tasdik ettim ki; Kur’an’da sair hakaikle beraber, medeniyet-i hâzıranın harikalarına ve belki daha ilerisine işaret ve remz vardır. Dünyevî ve uhrevî saadet-i beşere lâzım olan her şey, değeri nisbetinde içinde bulunur. Fakat, niçin Kur’an onları sarahatle zikretmiyor? Tâ muannid kâfirler dahi tasdike mecbur olsunlar, kalbimiz de rahat olsun?”

   Elcevap: Din bir imtihandır, teklif-i ilâhî bir tecrübedir; tâ ervah-ı âliye ile ervah-ı sâfile müsabaka meydanında birbirinden ayrılsın. Nasıl ki, bir madene ateş veriliyor, tâ elmasla kömür, altınla toprak birbirinden ayrılsın. Öyle de, bu dâr-ı imtihanda olan teklifat-ı ilâhiye bir ibtilâdır ve bir müsabakaya sevktir ki,