parmak basıyor, en nihayet hedeflerini tayin ediyor; beşerin arkasına dest-i teşviki vurup, o gayeye sevk ediyor. Zaman-ı mazi, zaman-ı müstakbel tohumlarının mahzeni ve şuunatının ayinesi olduğu gibi; müstakbel dahi mazinin tarlası ve ahvalinin ayinesidir. Şimdi misal olarak o çok vâsi menbadan yalnız birkaç numunelerini beyan edeceğiz:

   Meselâ, Hazret-i Süleyman aleyhisselâmın bir mucizesi olarak teshir-i havayı beyan eden   وَ لِسُلَيْمٰنَ الرّٖيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ  ayeti, “Hazret-i Süleyman, bir günde havada tayeran ile iki aylık bir mesafeyi katetmiştir.” der. İşte, bunda işaret ediyor ki, beşere yol açıktır ki havada böyle bir mesafeyi katetsin. Öyle ise ey beşer, madem sana yol açıktır; bu mertebeye yetiş ve yanaş. Cenab-ı Hak şu ayetin lisanıyla manen diyor: “Ey insan! Bir abdim hevâ-yı nefsini terk ettiği için havaya bindirdim. Siz de nefsin tenbelliğini bırakıp bazı kavanin-i âdetimden güzelce istifade etseniz, siz de binebilirsiniz.”

   Hem, Hazret-i Musa aleyhisselâmın bir mucizesini beyan eden,  فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا   (ilâ ahir.)

   Bu ayet işaret ediyor ki, zemin tahtında gizli olan rahmet hazinelerinden, basit aletlerle istifade edilebilir. Hatta, taş gibi bir sert yerde, bir asâ ile, âb-ı hayat celb edilebilir. İşte şu ayet, bu mana ile beşere der ki: “Rahmetin en lâtif feyzi olan âb-ı hayatı, bir asâ ile bulabilirsiniz. Öyle ise, haydi çalış, bul!” Cenab-ı Hak şu ayetin lisan-ı remziyle manen diyor ki: “Ey insan! Madem bana itimad eden bir abdimin eline öyle bir asâ veriyorum ki, her istediği yerde âb-ı hayatı onunla çeker. Sen de benim kavanin-i rahmetime istinad etsen, şöyle, ona benzer veyahut ona yakın bir aleti elde