veyahut dünyada ve ahirette helâket ve zilleti kabul ediniz.” diye ilân ettiği halde, o asrın muannid beliğleri bir tek surenin mislini getirmekle kısa bir yol olan muarazayı bırakıp, uzun olan ve can ve mallarını tehlikeye atan muharebe yolunu ihtiyar etmeleri isbat eder ki, o kısa yolda gitmek mümkün değildir.

   Hem, Kur’an’ın dostları Kur’an’a benzemek ve taklid etmek şevkiyle ve düşmanları dahi Kur’an’a mukabele ve tenkit etmek sevkiyle o vakitten beri yazdıkları ve yazılan ve telâhuk-u efkâr ile terakki eden milyonlar Arabî kitaplar ortada geziyor. Hiçbirisi ona yetişemediğini, hatta en âdi adam dahi dinlese, elbette diyecek: “Bu Kur’an, bunlara benzemez ve onların mertebesinde değil. Ya onların altında veya umumunun fevkinde olacak.” Umumunun altında olduğunu, dünyada hiç bir ferd, hiç bir kâfir, hatta hiç bir ahmak diyemez. Demek, mertebe-i belâgatı umumun fevkindedir. Hatta bir adam,   سَبَّحَ لِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ  ayetini okudu. Dedi: “Bunun harika telâkki edilen belâgatını göremiyorum.” Ona denildi: “Sen dahi bu seyyah gibi o zamana git, orada dinle.” O da, kendini Kur’an’dan evvel orada tahayyül ederken gördü ki, mevcudat-ı âlem perişan, karanlıklı, camid ve şuursuz ve vazifesiz olarak, hâlî, hadsiz, hudutsuz bir fezada, kararsız, fani bir dünyada bulunuyorlar. Birden, Kur’an’ın lisanından bu ayeti dinlerken gördü: Bu ayet, kâinat üstünde, dünyanın yüzünde öyle bir perde açtı ve ışıklandırdı ki, bu ezelî nutuk ve sermedî ferman, asırlar sıralarında dizilen zîşuurlara ders verip gösteriyor ki; bu kâinat, bir câmi-i kebir hükmünde başta semavat ve arz olarak umum mahlukatı hayatdarane zikir ve tesbihte ve vazife başında cûş u huruşla mesudane ve memnunane bir vaziyette bulunuyor, diye müşahede etti. Ve bu ayetin derece-i belâgatını zevk ederek, sair ayetleri buna kıyasla, Kur’an’ın zemzeme-i belâgatı arzın nısfını ve nev-i beşerin