Surenin başında, küffar haşri inkâr ettiklerinden, Kur’an onları haşrin kabulüne mecbur etmek için, şöylece bast-ı mukaddemat eder, der: “Âyâ üstünüzdeki semaya bakmıyor musunuz ki, Biz, ne keyfiyette, ne kadar muntazam, muhteşem bir surette bina etmişiz? Hem görmüyor musunuz ki, nasıl yıldızlarla, ay ve güneş ile tezyin etmişiz, hiçbir kusur ve noksaniyet bırakmamışız? Hem görmüyor musunuz ki, zemini size ne keyfiyette sermişiz, ne kadar hikmetle tefriş etmişiz? O yerde dağları tesbit etmişiz, denizin istilâsından muhafaza etmişiz. Hem görmüyor musunuz, o yerde ne kadar güzel, rengârenk her bir cinsten çift hadrevatı, nebatatı halk ettik, yerin her tarafını o güzellerle güzelleştirdik? Hem görmüyor musunuz, ne keyfiyette sema canibinden bereketli bir suyu gönderiyoruz? O su ile bağ ve bostanları, hububatı, yüksek leziz meyveli hurma gibi ağaçları halk edip, ibadıma rızkı onunla gönderiyorum, yetiştiriyorum. Hem görmüyor musunuz, o su ile ölmüş memleketi ihya ediyorum, binler dünyevi haşirleri icad ediyorum? Nasıl bu nebatatı, kudretimle bu ölmüş memleketten çıkarıyorum; sizin haşirdeki hurucunuz da böyledir. Kıyamette, arz ölüp, siz sağ olarak çıkacaksınız.” İşte şu ayetin isbat-ı haşirde gösterdiği cezalet-i beyaniye –ki, binden birisine ancak işaret edebildik– nerede; insanların bir dava için serd ettikleri kelimat nerede?

   Şu risalenin başında, şimdiye kadar tahkik namına bîtarafane muhakeme suretinde, Kur’an’ın i’cazını muannid bir hasma kabul ettirmek için, Kur’an’ın çok hukukunu gizli bıraktık. O güneşi, mumlar sırasına getirip muvazene ediyorduk. Şimdi tahkik vazifesini ifa edip, parlak bir surette i’cazını isbat etti. Şimdi ise, tahkik namına değil, hakikat namına, bir iki söz ile Kur’an’ın muvazeneye gelmez hakiki makamına işaret edeceğiz:

   Evet, sair kelâmların Kur’an’ın âyatına nisbeti, şişelerdeki görünen yıldızların küçücük akisleriyle yıldızların aynına nisbeti gibidir. Evet her