İştihayı kabartır, hevesi tehyic eder, his daha söz dinlemez. Kur’an’daki

                                                                           edebse hevayı karıştırmaz.

Hakperestlik hissi, hüsn-ü mücerred aşkı, cemalperestlik zevki, hakikat-

                                                       perestlik şevki verir; hem de aldatmaz.

Kâinata tabiat cihetinde bakmıyor; belki bir sanat-ı ilâhî, bir sıbga-i rahmanî

                                                             noktasında bahseder; akılları şaşırtmaz.

Mârifet-i Sâniin nurunu telkin eder. Her şeyde ayetini gösterir. Her ikisi,

                          rikkatli birer hüzün de veriyor; fakat birbirine benzemez.

Avrupazâde edebse, fakdü’l-ahbaptan, sahipsizlikten neşet eden gamlı bir

                                                                 hüznü veriyor; ulvî hüznü veremez.

Zira sağır tabiat, hem de bir kör kuvvetten mülhemane aldığı bir hiss-i

           hüzn-ü gamdar. Âlemi bir vahşetzar tanır; başka çeşit göstermez.

O surette gösterir, hem de mahzunu tutar, sahipsiz de olarak yabaniler

                                                           içinde koyar; hiçbir ümid bırakmaz.

Kendine verdiği şu hiss-i heyecanla git gide ilhada kadar gider. Tâ’tile kadar

                                         yol verir, dönmesi müşkil olur; belki daha dönemez.

Kur’an’ın edebi ise; öyle bir hüznü verir ki, âşıkane hüzündür, yetimane

                      değildir. Firaku’l-ahbaptan gelir; fakdü’l-ahbaptan gelmez.

Kâinatta nazarı, kör tabiat yerine, şuurlu, hem rahmetli bir sanat-ı ilâhi

                                                 onun medar-ı bahsi; tabiattan bahsetmez.

Kör kuvvetin yerine; inayetli, hikmetli bir kudret-i ilâhî ona medar-ı beyan.

Onun için kâinat, vahşetzar suret giymez.

Belki muhatab-ı mahzunun nazarında oluyor bir cemiyet-i ahbab. Her tarafta

                                            tecavüb, her canibde tehabbüb; ona sıkıntı vermez.

Her köşede istinas, o cemiyet içinde mahzunu vaz’ ediyor. Bir hüzn-ü

                         müştâkane, bir hiss-i ulvî verir; gamlı bir hüznü vermez.

İkisi birer şevki de verir. O yabani edebin verdiği bir şevk ile nefs düşer

                              heyecana, heves olur münbasit; ruha ferah veremez.

Kur’an’ın şevki ise: Ruh düşer heyecana, şevk-i maâlî verir. İşte bu sırra

                                binaen, Şeriat-ı Ahmediye (a.s.m.) lehviyatı istemez.

Bazı âlât-ı lehvi tahrim edip, bir kısmı helâl diye izin verip... Demek hüzn-ü

                                        Kur’anî veya şevk-i Tenzilî veren âlet zarar vermez.

Eğer hüzn-ü yetîmî veya şevk-i nefsanî verse, âlet haramdır. Değişir eşhasa

                                                                       göre; herkes birbirine benzemez.