Hâlât-ı telâkkisi: Mütenevvi’, mütehalif. Aksam-ı muhatabı; müteaddid

                                      mütebaid. Gâyât-ı irşadında; mütederric, mütefavit.

                                                         Şu esaslara müstenid binaî, hem beyanî.

Cevabî, hem hitabî. Bununla da beraber selâset ve selâmet, tenasüb ve

          tesanüd kemalini göstermiş; işte onun şahidi: Fenn-i beyan u maanî.

Kur’an’da bir hassa var; başka kelâmda yoktur. Bir kelâmı işitsen, asıl sa-

         hib-i kelâmı arkasında görürsün, ya içinde bulursun. Üslûb; ayine-i

                                                                                                               insanî.

Kur’an ise zâhiren o nebi muhatabı gösterir. Muhatab, sahib-i kelâma per-

       de. Zira bir Vacibü’l Vücud ki; bînefad ve bînihayet hitab ve kelimat-ı

                                                                                                             sübhanî.

Lâyuhad muhatabîne ezelden tâ ebede birden teveccüh etmiş.

Tekellüm de ediyor şöyle mahdud kelamın arkasında ezel ebed Sultanı.

Yalnız bir lem’a-i tecellisi; kabildir sıkışması eğer bütün o bînihayet kelimat,

                                   defaten dinlemesi daire-i imkânda olsa idi bir mekânı.

Yahud bütün muhatabîn, zerrat-ı kâinat suretinde tek bir kulak olsa idi

                     üzn-i cihanî, hem bir nur-u imanî, hem bir hads-i vicdanî.

Belki kelâm-ı bînihayet arkasında, ya içinde bînihayet Celâl azameti içinde

                                                              o haşmet-i Sübhanî görürdü timsalini.

Demek Tenzil’in esalibinde tenevvü; ilahî tenezzülat, tecelli-i esma ve sıfattır

                                        ki; kelâmın arkasında görüyor onu bir nazar-ı imanî.

Her adam diyebilir: “Şems benim için yakılmış evim olan dünyada. Şu

               ayinede güneş bana tebessüm eder. Bakıyor o ayn-ı asumanî.

Allah, eğer şuuru hem de sözü verse idi; o nazenin sema benimle

                                                konuşurdu, ayine de olurdu vasıta-i beyanî.

İnhisar-ı zihniyet ona bu hakkı verir. Hem dahi diyebilir: “Rabbim benimle

     konuşur. Kelâmın arkasında görüyorum imanımla bir Rahman-ı Nuranî.”

Bütün zîruh, hem de bütün kâinat birden böyle derler. Zira onda tezahüm

                                       yoktur, inhisar da olamaz, o sermedidir, lâ mekanî.

Ey sail-i misalî! Sen ki îcaz istedin; ben de işaret ettim. Eğer tafsil istersen,

                                          haddimin haricinde.. Sinek seyretmez âsumanı.

Zira o kırk enva-ı i’cazından yalnız bir tekini ki, cezalet-i nazmîdir, İşara-

                                                                      tü’l-İ’caz’da, sıkışmadı tıbyanı.

Yüz sahife tefsirim ona kâfi gelmedi. Senin gibi ruhanî ilhamları ziyade.

                                                       Ben istiyorum senden tafsil ile beyanı.