Hakaik-ı gaybiye, hem esrar-ı şehadet, serair-i ilâhî, revabıt-ı kevniyeye dair

                                                                                    hikâyatıdır hikâyet-i iyanî.

Ki ne vaki reddeylemiş, ne mantık tekzib etmiş. Mantık kabul etmezse, red

                                         bile edemez. Semavî kitabların ki matmah-ı cihanî.

İttifakî noktalarda musaddıkane nakleder. İhtilâfî yerlerinde musahhihane

                  bahseder. Böyle naklî umurlar bir “Ümmî”den suduru, harika-i

                                                                                                             zamanî...

Altıncı unsur ise: Mutazammın ve müessis olmuş Din-i İslâma, İslâmiyet

                   misline ne mazi muktedirdir, ne müstakbel muktedir; araştırsan

                                                                                               zaman ile mekânı.

Arzımızı senevî, yevmî dairesinde şu hayt-ı semavîdir; tutmuş da döndürüyor.

Küreye ağır basmış, hem dahi ona binmiş, bırakmıyor isyanı.

Yedinci menba ise: Şu altı menbadan çıkan envar-ı sitte, birden eder

          imtizac. Ondan çıkar bir hüsn, bundan gelir bir hads, vasıta-i nuranî.

          Şundan çıkan bir zevktir; zevk-i i’caz bilinir, tabirine lisanımız

          yetişmez. Fikir dahi kasırdır; görünür de tutulmaz o nücum-u

          âsumani. On üç asır müddette meylü’t-tehaddî varmış, Kur’an’ın

          a’dâsında. Şevk-i taklid uyanmış, Kur’an’ın ahbabında. İşte i’cazın bir

          bürhanı. Şu iki meyl-i şedidle yazılmıştır, meydanda. Milyonlarla

          kütüb-ü Arabiye, gelmiştir kütüphane-i vücuda. Onlar ile Tenzîl’i,

                                                                                        düşerse bir mizanı.

Muvazene edilse, değil dânâ-i bî-müdanî, hatta en âmî adam, göz kulakla

                                                    diyecek: Bunlar ise insanî, şu ise âsumanî!

Hem de hükmedecek: Şu bunlara benzemez, rütbesinde olamaz. Öyle ise

                        ya umumdan aşağı; bu ise bilbedahe malûm olmuş butlanı.

Öyle ise, umumun fevkindedir, mazmunları o kadar zamanda, kapı açık,

                           beşere vakfedilmiş; kendine davet etmiş ervah ile ezhanı.

Beşer onda tasarruf, kendine de maletmiş. Onun mazmunları ile yine Kur’an’a

                              karşı çıkmamış, hiçbir zaman çıkamaz; geçti zaman-ı imtihanı.

Sair kitaplara benzemez, onlara makîs olmaz; zira yirmi sene zarfında münec-

              cemen hacetlere nisbeten nüzulü; müteferrik, mütekatı’, bir hikmet-i

                                                                                                                   rabbanî.

Esbab-ı nüzulü muhtelif, mütebayin. Bir maddede es’ile mütekerrir,

          mütefavit. Hadisat-ı ahkâmı müteaddit, mütegayyir. Muhtelif, mütefarik

                                                                                                   nüzulünün ezmanı.