İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanların en büyük zulümlerinden biri de şudur ki: Büyük bir cemaatin mesaisine terettüb eden hasenatı intac eden semeratı bir şahsa isnad ve ona malederler. Bu zulümde bir şirk-i hafi vardır. Çünkü, bir cemaatın cüz-i ihtiyarisiyle kesbettikleri mahsulatı bir şahsa atfetmek, o şahsın, icad derecesinde harikulâde bir kudrete malik olduğuna delâlet eder. Hatta eski Yunanîlerin ve Vesenîlerin ilâheleri, böyle zalimane tasavvurat-ı şeytaniyenin mahsulüdür.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Zikreden adamın feyz-i ilâhiyi celbeden muhtelif lâtifeleri vardır. Bir kısmı, kalb ve aklın şuuruna bağlıdır. Bir kısmı da şuursuz, yani şuurlara tabi değildir.  مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُ  husule gelir. Binaenaleyh, gaflet ile yapılan zikirler dahi feyizden hâli değildir.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenab-ı Hak, insanı pek acip bir terkibte halketmiştir. Kesret içinde vahdeti, terkib içinde besateti, cemaat içinde ferdiyeti vardır. İhtiva ettiği aza, havas ve letaifin her birisi için müstakil lezzetler, elemler olduğu gibi; aralarında görülen sürat, teavün ve imdattan anlaşıldığı üzere, her birisi arkadaşlarının lezzet, elem ve teessüratından da hisse alıyorlar. Bu hilkat sayesinde, insan eğer ubudiyet yoluna giderse; bütün lezzet, nimet, kemalât nevilerine, kısımlarına mazhar olmaya şayandır. Ve keza, eğer enaniyet yolunu takib ederse, çeşit çeşit elem ve azaplara da mahal olmaya müstahaktır.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Kelime-i tevhidin tekrar ile zikrine devam etmek, kalbi pek çok şeylerle bağlayan bağları, ipleri kırmak içindir. Ve nefsin tapacak derecede sanem ittihaz ettiği mahbublardan yüzünü çevirtmektir. Maahaza, zakir olan zatta bulunan hasse ve lâtifelerin ayrı ayrı tevhidleri olduğuna işaret olduğu gibi; onların da, onlara münasip şerikleriyle olan alâkalarını kesmek içindir.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın bir akrabasına, meselâ, okuduğu bir Fatiha-i şerifeden hasıl olan sevapta istifade etmekte, bir ile bin müsavidir.